Czasopismo | PRZEMYSŁ CHEMICZNY | Rocznik 2016 - zeszyt 3

Carbonaceous aerosol. An indicator of the human activity impact on environment and health Sadza jako wskaźnik wpływu działalności człowieka na środowisko i zdrowie

10.15199/62.2016.3.39

nr katalogowy: 97266
10.15199/62.2016.3.39

A review, with 125 refs., of issues of air pollution with soot and methods of its monitoring. The effects of polluted air breathing on the human health was also discussed. Emisja związków węgla (w postaci sadzy) do atmosfery ma istotny wpływ na środowisko i zdrowie ludzi. Zanieczyszczenie powietrza produktami spalania, mającymi unikatową kombinację właściwości fizycznych i chemicznych, jest istotnym składnikiem bardzo drobnego pyłu zawieszonego, który jest emitowany z różnego rodzaju źródeł związanych z procesami spalania. Związki węgla w aerozolu oraz zdeponowane w podłożu znajdują się na całym obszarze Ziemi. Odgrywają one ważną rolę w procesach intensyfikujących zmiany klimatu oraz mogą powodować negatywne skutki dla zdrowia w wyniku krótko- i długookresowego narażenia. Przytoczono spotykane w literaturze definicje różnych postaci węgla w powietrzu atmosferycznym i metody badań ich zawartości. Sadza jest produktem powstającym w trakcie niepełnego spalania paliw kopalnych (węgla, ropy naftowej, gazu ziemnego), biomasy (np. drewna i resztek pochodzących z rolnictwa) i biopaliw (np. etanolu) oraz nierzadko innych materiałów, np. odpadów. Głównym jej składnikiem jest amorficzna postać węgla (jedna z najczystszych odmian węgla), ale zwykle zawiera ona także drobne cząstki grafitu, niewielkie ilości fulerenów oraz popiołu. Wyemitowana do atmosfery staje się niepożą-danym składnikiem szeroko rozumianego zanieczyszczenia powietrza w postaci pyłu zawieszonego o bardzo drobnej frakcji cząstek1). Dzięki bardzo małym rozmiarom cząstek sadza może dość długo utrzymywać się w powietrzu atmosferycznym, a opadając na powierzchnię ziemi, często stanowi źródło wtórnego pylenia. Do najbardziej istotnych źródeł sadzy w środowisku należy tzw. niska emisja (spalanie paliw kopalnych, biomasy i odpadów w indywidualnych piecach przydomowych), emisja zanieczyszczeń z pojazdów i statków (głównie z silników Diesla), produkcja energii i ciepła w ene[...]

Bibliografia

[1] Status of black carbon monitoring in ambient air in Europe, EEA Technical report No 18/2013, European Environment Agency, 2013.
[2] Report to Congress on Black Carbon, Department of the Interior, Environment, and Related Agencies Appropriations Act, 2010, EPA- 450/R-12-001, 2012.
[3] Środowisko Europy 2015. Stan i prognozy. Synteza, Europejska Agencja Środowiska, EEA, Kopenhaga 2015.
[4] WHO guidelines for indoor air quality. Household fuel combustion, World Health Organization, 2014.
[5] C.F. Bohren, D.R. Huffman, Absorption and scattering of light by small particles, John Wiley and Sons, New York 1983.
[6] C.M. Sorensen, Aerosol Sci. Technol. 2001, 35, 648.
[7] T.C. Bond. H.L. Sun, Environ. Sci. Technol. 2005, 39, nr 16, 5921.
[8] M.R. Peterson, M.H. Richards, Mat. Symposium on Air Quality Measurement Methods and Technology 2002 (red. E.D. Winegar, R.J. Tropp), Air & Waste Management Association, Pittsburgh, PA, 2002.
[9] Y.M. Han, J. Cao, J.C. Chow, J.G. Watson, Z. An, Z. Jin, K. Fung, S. Liu, Chemosphere 2007, 69, 569.
[10] T.C. Bond, S.J. Doherty, D.W. Fahey i in., J. Geophys. Res.: Atmos. 2013, 118, 5380.
[11] IARC Monographs on the evaluation of carcinogenic risk to humans. Printing processes and printing inks, carbon black I and some nitro compounds, World Health Organization, International Agency for Research on Cancer Working Group on the Evaluation of Carcinogenic Risk to Humans, Canadian Centre for Occupational Health and Safety (CCOHS), t. 65, 1996, 149-262.
[12] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy, Dz.Urz. UE L 152 z 11 czerwca 2008 r., 1-44.
[13] A.Y. Watson, P.A. Valberg, AIHAJ 2001, 62, nr 2, 218.
[14] H. ten Brink, W. Maenhaut, R. Hitzenberger, T. Gnauk, G. Spindler, A. Even. Atmos. Environ. 2004, 38, 6507.
[15] Y. Kanaya, Y. Komazaki, P. Pochanart, Y. Liu, H. Akimoto, J. Gao, T. Wang, Z. Wang, Atmos. Chem. Phys. 2008, 8, 7637.
[16] R. Hitzenberger, A. Petzold, H. Bauer, P. Ctyroky, P. Pouresmaeil, L. Laskus, H. Puxbaum, Environ. Sci. Technol. 2006, 40, 6377.
[17] Y.M. Han, J.J. Caol, S.C. Lee, K.F. Ho, Z.S. An, Atmos. Chem. Phys. Atmos. Chem. Phys. 2010, 10, 595.
[18] A. D’Anna, Proc. Combust. Inst. 2009, 32, 593.
[19] L.P. Naeher, M. Brauer, M. Lipsett, J.T. Zelikoff, C.D. Simpson, J.Q. Koenig, K.R. Smith, Inhal. Toxicol. 2007, 19, 67.
[20] A. Kocbach Bølling, J. Pagels, K.E. Yttri, L. Barregard, G. Sallsten, P.E. Schwarze, C. Boman, Part. Fibre Toxicol. 2009, 6 (29), 1.
[21] T. Müller, J.S. Henzing, G. de Leeuw i in., Atmos. Measure. Techniques 2011, 4, 245.
[22] N.A.H. Janssen, G. Hoek, M. Simic-Lawson, P. Fischer, L. van Bree, H. ten Brink, M. Keuken, R.W. Atkinson, H.R. Anderson, B. Brunekreef, F.R. Cassee, Environ. Health Perspect. 2011, 119, nr 12, 1691.
[23] J.C. Chow, J.G. Watson, P. Doraiswamy, L.-W.A. Chen, D.A. Sodeman, D.H. Lowenthal, K. Park, W.P. Arnott, N. Motallebi, Atmos. Res. 2009, 93, 874.
[24] Methods of measuring air pollution, Report of the working party on methods of measuring air pollution and survey techniques, Organisation for Economic Co-operation and Development OECD, Paris 1964.
[25] ISO standard 9835:1993 (E), Ambient air. Determination of a black smoke index, International Organization for Standardization, Geneva.
[26] T.C. Grenfell, S.J. Doherty, A.D. Clarke, S.G. Warren, Appl. Opt. 2001, 50, nr 14, 2037.
[27] J.F. Lamarque, T.C. Bond, V. Eyring i in., Atmos. Chem. Phys. 2010, 10, 7017.
[28] M. Shiraiwa, Y. Kondo, T. Iwamoto, K. Kita, Aerosol Sci. Technol. 2010, 44, 46.
[29] A.L. Robinson, N.M. Donahue, M.K. Shrivastava, E.A. Weitkamp, A.M. Sage, A.P. Grieshop, T.E. Lane, J.R. Pierce, S.N. Pandis, Science 2007, 315, 1259.
[30] V. Ramanathan, G. Carmichael, Nature Geosci. 2008, 1, 221.
[31] J.L. Jimenez, M.R. Canagaratna, N.M. Donahue i in., Science 2009, 326, 1525.
[32] W.-T. Chen, Y.H. Lee, P.J. Adams, A. Nenes, J.H. Seinfeld, Geophys. Res. Lett. 2010, 37, L09801, 1.
[33] Integrated assessment of black carbon and tropospheric ozone. Summary for decision makers, United Nations Environment Programme and World Meteorological Organization, UNEP/GC/26/INF/20, 2011.
[34] Reducing black carbon may be the fastest strategy for slowing climate change IGSD/INECE Climate Briefing Note. December 2008, https:// seors.unfccc.int/ dostęp 12 września 2015 r.
[35] H. Moosmüller, R.K. Chakrabarty, W.P. Arnott, J. Quan. Spectrosc. Rad. Transfer 2009, 110, nr 11, 844.
[36] P. Forster, V. Ramaswamy,
[w:] Climate change 2007. The physical science basis (red. S. Solomon, D. Qin, M. Manning, Z. Chen, M. Marquis, K.B. Averyt, M. Tignor, H.L. Miller), Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom, 2007, 129.
[37] G. Myhre, D. Shindell, F.-M. Bréon, W. Collins, J. Fuglestvedt, J. Huang, D. Koch, J.-F. Lamarque, D. Lee, B. Mendoza, T. Nakajima, A. Robock, G. Stephens, T. Takemura, H. Zhang,
[w:] Climate change 2013. The physical science basis (red. T.F. Stocker, D. Qin, G.-K. Plattner, M. Tignor, S.K. Allen, J. Boschung, A. Nauels, Y. Xia, V. Bex, P.M. Midgley), Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom, 2013. 95/3(2016) 553
[38] M.S. Reddy, O. Boucher, Geophys. Res. Lett. 2007, 34, nr L11802, 1.
[39] P.K. Quinn, T.S. Bates, E. Baum, N. Doubleday, A.M. Fiore, M. Flanner, A. Fridlind, T.J. Garrett, D. Koch, S. Menon, D. Shindell, A. Stohl, S.G. Warren, Atmos. Chem. Phys. 2008, 8, 1723.
[40] T.J. Garrett, C. Zhao, Geophys. Res. Lett. 2004, 31, nr L17105, 17.
[41] P.K. Quinn, G. Shaw, E. Andrews, E.G. Dutton, T. Ruoho-Airola, S.L. Gong, Tellus 2007, 59B, 99.
[42] M.G. Flanner, C.S. Zender, J.T. Randerson, P.J. Rasch, J. Geophys. Res. 2007, 112, nr D11.
[43] D. Shindell, G. Faluvegi, Nature Geosci. 2009, 2, 294.
[44] M.Z. Jacobson, J. Geophys. Res. 2010, 115, nr D14209.
[45] T. Mauritsen, J. Sedlar, M. Tjernström, C. Leck, M. Martin, M. Shupe, S. Sjogren, B. Sierau, P.O.G. Persson, I.M. Brooks, E. Swietlick, Atmos. Chem. Phys. 2011, 11, 165.
[46] M.G. Flanner, C.S. Zender, P.G. Hess, N.M. Mahowald, T.H. Painter, V. Ramanathan, P.J. Rasch, Atmos. Chem. Phys. 2009, 9, 2481.
[47] S.J. Doherty, S.G. Warren, T.C. Grenfel, A.D. Clarke, R.E. Brandt, Atmos. Chem. Phys. 2010, 10, 11647.
[48] J. Hansen, M. Sato, R. Ruedy i in., Clim. Dyn. 2007, 29, 661.
[49] J. Ming, H. Cachier, C. Xiao, D. Qin, S. Kang, S. Hou, J. Xu, Atmos. Chem. Phys. 2008, 8, 1343.
[50] M.G. Flanner, K.M. Shell, M. Barlage, D.K. Perovich, M.A. Tschudi, Nature Geosci. 2011, 4, 151.
[51] M. Sato, J. Hansen, D. Koch, A. Lacis, R. Ruedy, O. Dubovik, B. Holben, M. Chin, T. Novakov, Proc. Nat. Acad. Sci., PNAS 2003, 100, nr 11, 6319.
[52] V. Ramanathan, P.J. Crutzen, J.T. Kiehl, D. Rosenfeld, Science 2001, 294, 2119.
[53] D. Koch, M. Schulz, S. Kinne i in., Atmos. Chem. Phys. 2009, 9, 9001.
[54] G. Myhre, T.F. Berglen, M. Johnsrud, C.R. Hoyle, T.K. Berntsen, S.A. Christopher, D.W. Fahey, I.S.A. Isaksen, T.A. Jones, R.A. Kahn, N. Loeb, P. Quinn, L. Remer, J.P. Schwarz, K.E. Yttri, Atmos. Chem. Physics. 2009, 9, 1365.
[55] T.C. Bond, C. Zarzycki, M.G. Flanner, D.M. Koch, Atmos. Chem. Phys. 2011, 11, 1505.
[56] O.L. Hadley, C.E. Corrigan, T.W. Kirchstetter, S.S. Cliff, V. Ramanathan, Chem. Phys. 2010, 10, 7505.
[57] J. Huang, Q. Fu, W. Zhang, X. Wang, R. Zhang, H. Ye, S.G. Warren, Bull. Amer. Meteor. Soc. 2011, 92, 175.
[58] E.S. Galbavy, C. Anastasio, B.L. Lefer, S.R. Hall, Atmos. Environ. 2007, 41, 5077.
[59] L.G. Thompson, Proc. Amer. Philos. Soc. 2010, 154, nr 2, 133.
[60] V. Ramanathan, F. Li, M.V. Ramana, P.S. Praveen, D. Kim, C.E. Corrigan, H. Nguyen, E.A. Stone, J.J. Schauer, G.R. Carmichael, B. Adhikary, S.C. Yoon, J. Geophys. Res. 2007, 112, D22821, 1.
[61] B.-Q. Xu, M. Wang, D.R. Joswiak, J.-J. Cao, T.-D. Yao, G.-J. Wu, W. Yang, H.-B. Zhao, J. Geophys. Res. 2009, 114, D17209, 1.
[62] G.R. Carmichael, B. Adhikary, S. Kulkarni, A. D’Allura, Y. Tang, D. Streets, Q. Zhang, T.C. Bond, V. Ramanathan, A. Jamroensan, P. Marrapu, Environ. Sci. Technol. 2009, 43, nr 15, 5811.
[63] S. Menon, D. Koch, G. Beig, S. Sahu, J. Fasullo, D. Orlikowski, Atmos. Chem. Phys. 2010, 10, 4559.
[64] M. Wild, J. Geophys. Res. 2009, 114, D00D16, 1.
[65] J.G. Dwyer, J.R. Norris, C. Ruckstuhl, J. Geophys. Res. 2010, 115, D00K08, 1.
[66] V. Ramanathan, W.Y. Feng, Atmos. Environ. 2009, 43, 37.
[67] C.E. Chung, G.J. Zhang, J. Geophys. Res. 2004, 109, D22103, 1.
[68] B.G. Liepert, J. Feichter, U. Lohmann, E. Roeckne, Geophys. Res. Lett. 2004, 31, L06207, 1.
[69] J.A. Martins, M.A.F. Silva Dias, F.L.T. Goncalves, J. Geophys. Res. 2009, 114, D02207, 1.
[70] S.E. Bauer, S. Menon, J. Geophys. Res.: Atmos. 2012, 117, D01206.
[71] G.-R. Jeong, C. Wang, Atmos. Chem. Phys. 2010, 10, 8373.
[72] G.A. Meehl, J. Climate 2008, 21, 2869.
[73] K.M. Lau, K.M. Kim, Geophys. Res. Lett. 2006, 33, L21810, 1.
[74] D.A. Laird, Agron. J. 2008, 100, nr 1, 178.
[75] J. Lehmann, M.C. Rillig, J. Thies, C.A. Masiello, W.C. Hockaday, D. Crowley, Soil Biol. Biochem. 2011, 43, nr 9, 1812.
[76] N. Unger, T.C. Bond, J.S. Wang, D.M. Koch, S. Menon, D.T. Shindell, S. Bauer, Proc. Nat. Acad. Sci., PNAS 2010, 107, nr 8, 3382.
[77] M.Z. Jacobson, J. Geophys. Res. 2005, 110, D14105, 1.
[78] R.E. Kopp, D.L. Mauzerall, Proc. Nat. Acad. Sci., PNAS 2010, 107, nr 26, 11703.
[79] I.H. Rehman, T. Ahmed, P.S. Praveen, A. Kar, V. Ramanathan, Atmos. Chem. Phys. 2011, 11, 7289.
[80] K. Aunan, T.K. Berntsen, G. Myhre, K. Rypdal, D.G. Streets, J.-H. Woo, K.R. Smith, Atmos. Environ. 2009, 43, 5674.
[81] A. Stohl, E. Andrews, J.F. Burkhart, C. Forster, A. Herber, S.W. Hoch, D. Kowal, C. Lunder, T. Mefford, J.A. Ogren, S. Sharma, N. Spichtinger, K. Stebel, R. Stone, J. Ström, K. Tørseth, C. Wehrli, K.E. Yttri, J. Geophys. Res. 2006, 111, D22214, 1.
[82] A. Stohl, T. Berg, J.F. Burkhart, A.M. Fjraa, C. Forster, A. Herber, Atmos. Chem. Phys. 2007, 7, 511.
[83] D.A. Hegg, S.G. Warren, T.C. Grenfell, S.J. Doherty, A.D. Clarke, Atmos. Chem. Phys. 2010, 10, 10923.
[84] C. Warneke, K.D. Froyd, J. Brioude, R. Bahreini, C.A. Brock, J. Cozic, J.A. de Gouw, D.W. Fahey, R. Ferrare, J.S. Holloway, A.M. Middlebrook, L. Miller, S. Montzka, J.P. Schwarz, H. Sodemann, J.R. Spackman, A. Stohl, Geophys. Res. Lett. 2010, 37, nr L01801, 1.
[85] Air quality guidelines for particulate matter, ozone, nitrogen dioxide and sulphur dioxide. Global update 2005. Summary of risk assessment, World Health Organization, Geneva 2006.
[86] Stan środowiska w Polsce. Raport 2014, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 2014.
[87] Air quality in Europe. 2014 Report, EEA Report No 5/2014, European Environment Agency, Copenhagen 2014.
[88] Environment and human health, EEA Report No 5/2013, European Environment Agency and the European Commission’s Joint Research Centre, Copenhagen 2013.
[89] S.S Lim, T. Vos, A.D. Flaxman i in., Lancet 2012, 380, 2224.
[90] Outdoor air pollution a leading environmental cause of cancer deaths, Press Release No 221, International Agency for Research on Cancer (IARC), World Health Organization, Lyon, France, 2013.
[91] N. Künzli, I.S. Mudway, T. Götschi, T. Shi, F.J. Kelly, S. Cook, P. Burney, B. Forsberg, J.W. Gauderman, M.E. Hazenkamp, J. Heinrich, D. Jarvis, D. Norbäck, F. Payo-Losa, A. Poli, J. Sunyer, P.J.A. Borm, Environ. Health Perspect. 2006, 114, nr 5, 684.
[92] H.C. Routledge, S. Manne, R.M. Harrison, J.G. Ayres, J.N. Townend, Heart 2006, 92, nr 2, 220.
[93] T.J. Grahame, R.B. Schlesinger, Air Qual. Atmos. Health 2010, 3, nr 1, 3.
[94] M. Sehlstedt, A.F. Behndig, C. Boman, A. Blomberg, T. Sandström, J. Pourazar, Inhal. Toxicol. 2010, 22, nr 14, 1144.
[95] N.A.H. Janssen, M.E. Gerlofs-Nijland, T. Lanki, R.O. Salonen, F. Cassee, G. Hoek, P. Fischer, B. Brunekreef, M. Krzyzanowski, Health effects of black carbon, WHO Regional Office for Europe, Copenhagen 2012.
[96] N. Büchner, N. Ale-Agha, S. Jakob, U. Sydlik, K. Kunze, K. Unfried, J. Altschmied, J. Haendeler, Exp. Gerontol. 2013, 48, nr 1, 8.
[97] F.W. Lipfert, J.D. Baty, J.P. Miller, R.E. Wyzga, Inhal. Toxicol. 2006, 18, nr 9, 645.
[98] S.L. Zeger, D. Thomas, F. Dominici, J.M. Samet, J. Schwartz, D. Dockery, A. Cohen, Environ. Health Perspect. 2000, 108, nr 5, 419.
[99] N.A.H. Janssen, J.J. de Hartog, G. Hoek, B. Brunekreef, T. Lanki, K.L. Timonen, J. Pekkanen, J. Air Waste Manage. Assoc. 2000, 50, nr 7, 1133.
[100] S.E. Sarnat, B.A. Coull, J. Schwartz, D.R. Gold, H.H. Suh, Environ. Health Perspect. 2006, 114, nr 5, 649.
[101] K.W. Brown, J.A. Sarnat, H.H. Suh, B.A. Coull, J.D. Spengler, P. Koutrakis, J. Environ. Monit. 2008, 10, 1041.
[102] A. Polidori, J. Kwon, B.J. Turpin, C. Weisel, J. Exposure Sci. Environ. Epidemiol. 2010, 20, 457.
[103] J. Wichmann, T. Lind, M.A.-M. Nilsson, T. Bellander, Atmos. Environ. 2010, 44, 4536.
[104] H.S. Adams, M.J. Nieuwenhuijsen, R.N. Colvile, M.J. Older, M. Kendall, Atmos. Environ. 2002, 36, 5335.
[105] M. Zuurbier, G. Hoek, M. Oldenwening, V. Lenters, K. Meliefste, P. van den Hazel, B. Brunekreef, Environ. Health Perspect. 2010, 118, nr 6, 783.
[106] E. Dons, L. Int Panis, M. Van Poppel, J. Theunis, G. Wets, Atmos. Environ. 2012, 55, 392.
[107] E. Dons, P. Temmerman, M. Van Poppel, T. Bellemans, G. Wets, L. Int Panis, Sci. Total Environ. 2013, 447, 72.
[108] J.J. Schauer, J. Expo. Anal. Environ. Epidemiol. 2003, 13, nr 6, 443.
[109] G. Hoek, K. Meliefst, J. Cyrys, M. Lewné, T. Bellander, M. Brauer, P. Fischer, U. Gehring, J. Heinrich, P. van Vliet, B. Brunekreef, Atmos. Environ. 2002, 36, 4077.
[110] N.A.H. Janssen, K. Meliefste, O. Fuchs, S.K. Weiland, F. Cassee, B. Brunekreef, T. Sandstrom, Atmos. Environ. 2008, 42, 1110.
[111] D.C. Snyder, A.P. Rutter, C. Worley, M. Olson, T. Plourde, R.C. Bader, T.R. Dallmann, J.J. Schauer, Atmos. Environ. 2010, 44, 1597.
[112] I. Han, J.P. Ramos-Bonilla, A.M. Rule, J.N. Mihalic, L.M. Polyak, P.N. Breysse, A.S. Geyh, Atmos. Environ. 2011, 45, 7644.
[113] R. Beelen, G. Hoek, P.A. van den Brandt, R.A. Goldbohm, P. Fischer, L.J Schouten, M. Jerrett, E. Hughes, B. Armstrong, B. Brunekreef, Environ. Health Perspect. 2008, 116, nr 2, 196.
[114] B. Ostro, M. Lipsett, P. Reynolds, D. Goldberg, A. Hertz, C. Garcia, K.D. Henderson, L. Bernstein, Environ. Health Perspect. 2010, 118, nr 3, 363.
[115] W.Q. Gan, M. Koehoorn, H.W. Davies, P.S. Demers, L. Tamburic, M. Brauer, Environ. Health Perspect. 2011, 119, nr 4, 501.
[116] P. Quincey, Atmos. Environ. 2007, 41, 7964.
[117] M.R. Heal, P. Quincey, Atmos. Environ. 2012, 54, 536.
[118] M. Schaap, H.A.C. van der Gon, Atmos. Environ. 2007, 41, 5908.
[119] G. Hoek, B. Forsberg, M. Borowska, S. Hlawiczka, E. Vaskövi, H. Welinder, M. Branis, I. Benes, F. Kotesovec, L.O. Hagen, J. Cyrys, M. Jantunen, W. Roemer, B. Brunekreef, Atmos. Environ. 1997, 31, 3609.
[120] B. Ostro, W.T. Feng, R. Broadwin, S. Green, M. Lipsett, Environ. Health Perspect. 2007, 115, nr 1, 13.
[121] S. Cakmak, R.E. Dales, C.B. Vida, Int. J. Occup. Environ. Health 2009, 15, nr 2, 152.
[122] R.D. Peng, M.L. Bell, A.S. Geyh, A. McDermott, S.L. Zeger, J.M. Samet, F. Dominici, Environ. Health Perspect. 2009, 117, nr 6, 957.
[123] M.L. Bell, L. Ebisu, K.R.D. Peng, J.M. Samet, F. Dominici, Am. J. Respir. Crit. Care Med. 2009, 179, nr 12, 1115.
[124] M. Brauer, G. Hoek, H.A. Smit, J.C. de Jongste, J. Gerritsen, D.S. Postma, M. Kerkhof, B. Brunekreef, Eur. Respir. J. 2007, 29, nr 5, 879.
[125] U. Gehring, A.H. Wijga, M. Brauer, P. Fischer, J.C. de Jongste, M. Kerkhof, M. Oldenwening, H.A. Smit, B. Brunekreef, Am. J. Respir. Crit. Care Med. 2010, 181, nr 6, 596.

Zeszyt


PRZEMYSŁ CHEMICZNY - e-zeszyt (pdf) 2016-3 licencja: Osobista Produkt cyfrowy	55.00 zł

Prenumerata

PRZEMYSŁ CHEMICZNY - prenumerata cyfrowa
licencja: Osobista

Produkt cyfrowy
Nowość

762.00 zł

PRZEMYSŁ CHEMICZNY - prenumerata PLUS
licencja: Osobista

Szczegóły pakietu

Nazwa
PRZEMYSŁ CHEMICZNY - PAKIET prenumerata PLUS (Prenumerata papierowa + dostęp do portalu sigma-not.pl + e-prenumerata)	1002.00 zł brutto 927.78 zł netto 74.22 zł VAT (stawka VAT 8%)

1002.00 zł

PRZEMYSŁ CHEMICZNY - papierowa prenumerata roczna + wysyłka
licencja: Osobista

Szczegóły pakietu

Nazwa
PRZEMYSŁ CHEMICZNY - papierowa prenumerata roczna	960.00 zł brutto 888.89 zł netto 71.11 zł VAT (stawka VAT 8%)
PRZEMYSŁ CHEMICZNY - pakowanie i wysyłka	42.00 zł brutto 34.15 zł netto 7.85 zł VAT (stawka VAT 23%)

1002.00 zł

Open Access

Zeszyt

2016-3

Twój Koszyk

Zeszyt

Prenumerata

Open Access

Zeszyt

Czasopisma