Postęp nauk medycznych przyniósł nie tylko wygodę codziennego życia zawodowego personelu medycznego, ale również wiele różnego rodzaju zagrożeń. Nowe technologie i techniki medyczne oraz nowe środki farmakologiczne stwarzają nieznane dotąd zagrożenia zdrowotne. Należy do nich narażenie zawodowe na gazy anestetyczne stosowane w medycynie. Pracownik w środowisku pracy narażony jest na działanie jednocześnie wielu czynników szkodliwych, które występują w różnych stężeniach. Skutki zdrowotne narażenia środowiskowego są różnorodne i objawiają się w postaci przejściowych lub trwałych zaburzeń funkcjonalnych, rzadziej w postaci ewidentnych chorób. Dlatego tak ważna jest dbałość o zapewnienie bezpiecznych warunków zdrowotnych w miejscu pracy1). Pierwszych korelacji warunków wykonywania pracy z negatywnym wpływem na zdrowie można doszukać się już w dziełach Hipokratesa i Pliniusza Starszego. Pierwszy opisał zatrucie ołowiem górników rud metali, drugi zaś pylice występujące wśród pracowników rzemieślniczych2). W 1700 r. uznawany za ojca medycyny pracy włoski lekarz Bernardino Ramazzini w książce zatytułowanej Rozważania o chorobach rzemieślników zdefiniował i usystematyzował objawy wielu chorób zawodowych występujących wśród pracowników służby zdrowia. Pod względem występowania ryzyka zawodowego wyróżnił je na drugim miejscu po zawodach związanych z górnictwem. W 1877 r. F.F. Erisman wydał pierwszy podręcznik higieny pracy, w którym ukazał wpływ oraz znaczenie warunków pracy na zdrowie pracowników3). Czynniki występujące w środowisku pracy, na które eksponowani są pracownicy, mogą prowadzić do powstania zaburzeń zdrowia i chorób zawodowych. Stan środowiska pracy, który może doprowadzić do powstania choroby wymaga czasu ekspozycji odpowiedniego do wystąpienia przekroczenia dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników4). Jako wynik ekspozycji ludzi na szkodliwe czynniki środowiska pracy wymienia się takie skutki zdrowotne, jak nowotwory, uc[...]

  Metale ciężkie, których źródłem uwalniania do środowiska, a tym samym stanowiącym bezpośrednie narażenie ludzi na ich oddziaływanie, jest przemysł wydobywczy i przetwórczy, w tym hutniczy, metalurgiczny, chemiczny, nawozów sztucznych, celulozowo- papierniczy i elektrochemiczny. Kolejnym źródłem uwalniania do środowiska toksycznych pierwiastków jest gospodarka odpadami, a szczególnie odpadami niebezpiecznymi. Uwalniane metale ciężkie wykazują toksyczne działanie na zmysł słuchu i wraz z hałasem przyczyniają się do jego poważnego uszkodzenia. Według Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych w 2015 r. zawodowy ubytek słuchu stwierdzono u 148 osób (7,1% wszystkich stwierdzonych chorób zawodowych)1). W ocenie narażenia zawodowego i szkodliwości czynników występujących na stanowisku pracy, działających negatywnie na narząd słuchu, poza stwierdzeniem nadmiernego hałasu pomijane jest współwystępowanie substancji chemicznych, ich działanie addytywne lub synergistyczne oraz osobnicza zmienność genetyczna, które jeszcze mogą pogłębiać problem uszkodzenia słuchu2, 3). Podobnie jest w przypadku ludzi zamieszkujących tereny uprzemysłowione, w tym chemicznie zdegradowane. Ilość opublikowanych danych naukowych o łącznym działaniu na zdrowie człowieka substancji ototoksycznych i hałasu jest uboga4). W literaturze przedmiotu najczęściej wymienianymi metalami wykazującymi negatywne działanie na narząd słuchu są: ołów, rtęć i kadm4-9). Pierwiastki te nie są metabolizowane w organizmie człowieka, przez co w czasie wystąpienia narażenia i wchłonięcia do organizmu kumulują się w tkankach (tkanka tłuszczowa, nerki, kości i zęby) i mogą powodować wystąpienie objawów toksycznego działania. Najważniejszym źródłem narażenia osób dorosłych na metale ciężkie jest przede wszystkim ekspozycja Marta Borońa,*, Maciej Cyranb, Bożena Wójtowiczc, Małgorzata Dziechciażd, Ilona Żeber-Dzikowskae, Barbara Gworekf, Małgorzata Czarny-Działake, Jarosław Chmielewskig 97/12[...]

  Postęp cywilizacyjny związany nierozerwalnie z tworzeniem i rozwojem nowych technologii warunkuje powstawanie dóbr konsumpcyjnych, do produkcji których wykorzystywane są nowe materiały powstałe z różnego rodzaju związków chemicznych. Obecnie w przetwórstwie tworzyw sztucznych szerokie zastosowanie mają również środki pomocnicze, pozwalające na otrzymywanie materiałów o wymaganych, zróżnicowanych parametrach przetwórczych i użytkowych. Do takich środków należą ftalany, związki będące solami i estrami kwasu ftalowego (benzeno- 1,3-dikarboksylowego). Stosowanych jest 7 ftalanów oznaczanych skrótami: DEHP (ftalan di(2-etyloheksylu)), DPB (ftalan dibutylu), BBP (ftalan butylobenzylu), DiBP (ftalan diizobutylu), DiDP (ftalan diizodecylu), DiNP (ftalandiizononylu) i DnOP (ftalan di-n-oktylu), które obecnie stanowią najbardziej rozpowszechnione organiczne plastyfikatory, używane głównie przy produkcji poli(chlorku winylu) (PVC), poli(chlorku winylidenu) (PVDC) oraz poli(octanu winylu) (PVA)1, 2). Na początku XXI w. produkcja ftalanów szacowana była na ok. 2,7 mln t/r3), dlatego też na ich działanie narażeni są nie tylko pracow- Jarosław Chmielewskia,*, Arkadiusz Rutkowskib, Bożena Wójtowiczc, Ilona Żeber-Dzikowskad, Monika Szpringerd, Małgorzta Czarny-Działakd, Barbara Gworeka, Magdalena Florek-Łuszczkie, Małgorzata Dziechciażf 42 98/1(2019) Dr hab. Ilona ŻEBER-DZIKOWSKA, prof. nadzw., jest przewodniczącą Ogólnopolskiej Sekcji Dydaktyki Biologii Polskiego Towarzystwa Przyrodniczego im. Mikołaja Kopernika, współpracuje z Państwową Wyższą Szkołą Zawodową w Płocku oraz od wielu lat jest związana z Uniwersytetem Jana Kochanowskiego w Kielcach. Zajmuje się współczesnymi problemami nauk pedagogicznych, społecznych, biologicznych i środowiskowych, zrównoważonego rozwoju, lokalnymi działaniami środowiskowo-edukacyjnymi wśród szerokiego spektrum wiekowego dzieci, młodzieży i dorosłych. Ponadto w przestrzeni jej zainteresowań znajduje się p[...]

Kluczowe znaczenie dla naszego zdrowia ma bezpieczna i odpowiednia pod względem jakości i wartości odżywczej żywność. Żywność zawierająca substancje chemiczne stanowi globalne zagrożenie dla zdrowia,przyczyniając się do powstawania wielu chorób - począwszy od biegunek, aż po nowotwory. Zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 57) ustawy1) zanieczyszczenia to substancje zanieczyszczające, zanieczyszczenia biologiczne oraz ciała obce, szkodniki lub ich części. Substancją zanieczyszczającą jest każda substancja nieumyślnie dodana do żywności, która jest obecna w niej jako rezultat produkcji (w tym działalności związanej z gospodarką roślinną i zwierzęcą oraz działaniami w zakresie weterynarii), wytwarzania, przetwarzania, przygotowywania, obróbki, pakowania, opakowywania, transportu lub przechowywania takiej żywności, lub jako wynik skażenia środowiska2). Z punktu widzenia jakości zdrowotnej żywności ważną rolę odgrywa Komisja Kodeksu Żywnościowego działająca przy Światowej Organizacji Zdrowia, WHO (World Health Organization) oraz Organizacji ds. Żywności i Rolnictwa (Food and Agriculture Organization)3, 4). Do składników, które występują w żywności, a jednocześnie stanowią potencjalne zagrożenie dla zdrowia człowieka należą antybiotyki i hormony, środki ochrony roślin, produkty obróbki technologicznej, substancje konserwujące, polepszacze smaku i zapachu. Substancje chemiczne dodawane do żywności, dopuszczone przez Unię Europejską, oznaczone są specjalnymi kodami i rozpoczynają się od wielkiej litery "E". Zagrożenia chemiczne występujące w żywności można podzielić na naturalnie występujące w surowcach, np. aflatoksyny, patulina, oraz obecne na skutek zabiegów agro- i zootechnicznych, np. pozostałości pestycydów, azotany( V), azotany(III), pozostałości leków weterynaryjnych - antybiotyki i metale ciężkie5). Do zagrożeń chemicznych żywności zalicza się również pozostałości środków myjących i dezynfekcyjnych, substancje dodatkowe dozwolone - dodaw[...]

  Rtęć jest metalem barwy srebrzystobiałej o liczbie atomowej 80, masie molowej 200,59 g/mol, gęstości 13,55 g/cm3, który w warunkach normalnych występuje w ciekłym stanie skupienia. W naturalnym środowisku rtęć występuje głównie w postaci siarczku rtęci (cynober), rtęci elementarnej oraz w połączeniu ze srebrem (amalgamat)1). W przemyśle otrzymuje się ją z siarczku rtęci poprzez ogrzewanie w obecności powietrza2). Rtęć jest słabym przewodnikiem ciepła i zarazem dobrym przewodnikiem prądu elektrycznego3). Dzięki tym właściwościom metal ten stanowi katodę w procesie elektrolizy stosowanej np. przy produkcji chloru4). Rtęć nie reaguje z większością kwasów, chociaż takie kwasy, jak stężony kwas siarkowy, azotowy czy woda królewska rozpuszczają ją i są używane do produkcji soli tego pierwiastka5). Wiele metali, takich jak złoto lub srebro, rozpuszcza się w rtęci, tworząc amalgamaty. Wyjątek stanowi żelazo wykorzystywane do produkcji kolb, w których przechowywana jest rtęć6). Wiele badań wskazuje, że zarówno poprzez działalność człowieka, jak i w wyniku naturalnych procesów zachodzących w przyrodzie rtęć jest redystrybuowana w atmosferze, glebie oraz wodzie. Podstawowymi procesami prowadzącymi do uwalniania rtęci do atmosfery są: parowanie wody zanieczyszczonej rtęcią, emisje wulkanów, gnicie roślin, uwalnianie gazów z materiałów geologicznych oraz rozprzestrzenianie się pyłów z udziałem wiatru. Według raportu Programu Monitorowania i Oceny Regionu Arktyki oraz Programu Środowiskowego Organizacji Narodów Zjednoczonych AMAP/UNEP (Arctic Monitoring and Assessment Programme/United Nations Environment Programme)7) globalna emisja rtęci do atmosfery w 2005 r. wyniosła 1930 t. Według danych z 2007 r. z terytorium Polski do atmosfery przedostało się ok. 15,9 t rtęci8, 9). Ważnym źródłem zanieczyszczenia jest emisja rtęci w wyniku wietrzenia skał i uwalniania się tego pierwiastka ze złoży znajdujących się w opuszczonych kopalniach. W Europie [...]