SIGMA-NOT - PORTAL INFORMACJI TECHNICZNEJ - Największa baza artykułów technicznych online

MATERIAŁY BUDOWLANE

Miesięcznik ISSN 0137-2971, e-ISSN 2449-951X - rok powstania: 1947
Czasopismo Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Materiałów Budowlanych (SITPMB)

Technologia renowacyjna DEEP PROTECTION

Wśrodowisku otaczającym budynki występuje wiele czynnikówoddziałujących na elewację.Wszczególności są tom.in.: kurz, cząstki substancji organicznych i drobnoustroje przemieszczające się w powietrzu, jak zarodniki grzybów i glonów. Po pewnym czasie eksploatacji obiektu większość z nich ma niekorzystny wpływ na estetykę i trwałość elewacji (fotografie 1 i 2).Mikroorganizmy, takie jak glony (algi), grzyby czy porosty przyczyniają się do stopniowego pogorszenia wyglądu elewacji, uszkodzenia zewnętrznej powłoki ocieplenia, a w konsekwencji jej powolnej degradacji. W większości przypadków tzw. agresję biologiczną wywołują organizmy odporne na działanie zmiennych warunków atmosferycznych i mało wymagające, jeśli chodzi o warunki przetrwania. Ich pojawienie się na elewacji budynku w dużej mierze zależy od zaistnienia tzw. s [...]

ZAKUP JEDNORAZOWY I DOSTĘP DO WIRTUALNEJ CZYTELNI
PRENUMERATA PAPIEROWA

Metoda płatności: Płatności elektroniczne (karta kredytowa, przelew elektroniczny)
Dostęp do publikacji (format pdf): 6.00 zł	DO KOSZYKA
Dostęp do Wirtualnej Czytelni - archiwalne e-zeszyty czasopisma (format swf) - 1h: 24.60 zł	DO KOSZYKA
Dostęp do Wirtualnej Czytelni - archiwalne e-zeszyty czasopisma (format swf) - 4h: 43.05 zł	DO KOSZYKA
Dostęp do Wirtualnej Czytelni - archiwalne e-zeszyty czasopisma (format swf) - 12h: 73.80 zł	DO KOSZYKA

Prenumerata

Szanowny Kliencie!
Zamów roczną prenumeratę w wersji PLUS a uzyskasz dostęp do archiwalnych publikacji tego czasopisma.
Nie zwlekaj - skorzystaj z tysięcy publikacji o najwyższym poziomie merytorycznym.

prenumerata papierowa roczna PLUS (z dostępem do archiwum e-publikacji) - tylko 420.00 zł
prenumerata papierowa roczna PLUS z 10% rabatem (umowa ciągła) - tylko 378.00 zł *)
prenumerata papierowa roczna - 330.00 zł
prenumerata papierowa półroczna - 165.00 zł
prenumerata papierowa kwartalna - 82.50 zł

okres prenumeraty:

*) Warunkiem uzyskania rabatu jest zawarcie umowy Prenumeraty Ciągłej (wzór formularza umowy do pobrania).
Po jego wydrukowaniu, wypełnieniu i podpisaniu prosimy o przesłanie umowy (w dwóch egzemplarzach) do Zakładu Kolportażu Wydawnictwa SIGMA-NOT.

Zaprenumeruj także inne czasopisma Wydawnictwa "Sigma-NOT" - przejdź na stronę fomularza zbiorczego »

INNE PUBLIKACJE W TYM ZESZYCIE

Akumulacja soli w tynkach renowacyjnych ATLAS

Przemysław Świercz

Tynki renowacyjne stosowane są tam, gdzie mamy do czynienia z renowacją, naprawą lub restaurowaniem zawilgoconychmurów (fotografia 1).Wilgoć kapilarna jest nośnikiemszkodliwych soli budowlanych, które krystalizując, przyczyniają się do destrukcji najpierw powłok malarskich, potem wypraw tynkarskich, a na końcu konstrukcji. Zadaniem systemu tynków renowacyjnych jest stworzenie bezpiecznego magazynu gromadzącego sole, które przenikają wraz z wilgocią z muru do tynku, przy zachowaniu suchej powierzchni elewacji pozbawionej wykwitów solnych. Szacuje się, że zdolność do pochłaniania soli, a tym samym skuteczność tynku renowacyjnego, wynosi od kilku do kilkunastu lat, chociaż brak jest w literaturze precyzyjnych danych opartych na konkretnych badaniach. Norma PN-EN 998-1:2016-12 Wymagania dotyczące zaprawy do murów - Część 1: Zaprawa do tynkowania zewnętrznego i wewnętrznego nie stawia takich wymagań, a zalecenia zawarte w instrukcjiWTAMerkblatt 2-9-04 Sanierputzsysteme polegają na ocenie odporności tynku na działanie soli po 10 dniach ekspozycji.Jaka jest zdolność do akumulacji soli w tynkach renowacyjnych ATLAS? Oczywiście będzie to zależne od warunków, w jakich system tynków renowacyj więcej »

Balustrady i zabudowy całoszklane

Jerzy Płoński Marzena Jakimowicz

Jeszcze niedawno balustrady nie były wyrobem budowlanym i nie podlegały obowiązkowi przeprowadzania badań, jednakże sporządzane ekspertyzy i opinie techniczne niejednokrotnie dowodzą, że mogą to być wyroby bardzo niebezpieczne dla użytkowników. Główne zastrzeżenia, to nieodpowiednie szkło, ostre czubki i niezaszlifowane krawędzie tafli szkła oraz montaż. Ponadto oceniane balustrady były/są słabe mechanicznie, albo można je bez problemu "rozhuśtać" (wózek zwalizkami na antresoli pewnego obiektu przebił wypełnienie balustrady z szyby hartowanej i spadł 6 m), czy też popękały szyby hartowane i w dużych kawałkach spadły zwysokości szóstej kondygnacji na chodnik przed wejściem. Bezpieczne wg definicji normowej szyby mogą być jednak niebezpieczne. Szyba hartowana faktycznie "tłucze się na drobne nieostre kawałki", które mogą spadać jednakże w dużych częściach i rozsypywać się dopiero po uderzeniu w twarde podłoże. Producenci balustrad pomijali konieczność przeprowadzania podstawowych badań, określających chociażby warunek "przeniesienia sił poziomych", odporność na uderzenie, trwałość zamocowania.Wefekcie pojawiały się niebezpieczne sytuacje. Badania w żadnym stopniu nie wyeliminują oczywiście w 100% ryzyka powstania zniszczenia, ale należy tewyroby sprawdzać, gdyż nie zawsze są bezpieczne. Zaobserwowany przy odbiorze wielorodzinnego obiektu mieszkalnego przypadek wskazywał ugięcie (ok. 10 cm) przy oparciu o poręcz balustrady, w której zastosowano właściwe szyby lamino więcej »

BIM w geotechnice

Jacek Boruc Grzegorz Kacprzak Seweryn Bodus Wojciech Kalisz

BIM, czyli modelowanie lub zarządzanie informacjami o budynku, w idealnym rozwiązaniu stanowić ma kompletną bazę danych graficznych (geometria) i pozagraficznych (informacja) opisujących zarówno wznoszoną inwestycję, jak i istniejące elementy, istotne z punktu widzenia jej powstania. Informacje dostarczane są we wszystkich fazach cyklu życia inwestycji (planowanie, projektowanie, realizacja i eksploatacja), ale proces realizacji inwestycji z zastosowaniem technologii BIM to czas nie tylko wprowadzania danych do modelu, ale i oczekiwanej wymiany informacji. Ta współpraca owocuje synergią związaną z brakiemkonieczności odnajdywania, interpretowania i wprowadzania różnych parametrów lub nieprzewidywalnego czasu oczekiwania na informację zwrotną. Jak jest w geotechnice? Technologia BIMw geotechnice może być zastosowana w trzech podstawowych obszarach: ● wymiany danych przez zastosowanie cyfrowej wersji dokumentacji geologicznej; ● automatyzacji procesu projekto więcej »

Cementowe podkłady podłogowe wykończone wykładzinami PVC w obiektach medycznych

Bartosz Cichoński Jacek Boruc Wioletta Jackiewicz-Rek

Zgodnie z definicją zawartą w PN-EN 13318 [4], podkład podłogowy to warstwa (lub warstwy) z materiałów podkładowych wykonana(-e) na budowie bezpośrednio na podłożu, związana(-e) z nim, lub niezwiązana(-e), siłami przyczepności lub ułożona(-e) na warstwach pośrednich lub izolujących w celu: uzyskania określonego poziomu, ułożenia posadzki lub stanowienia posadzki. Ze względu na przeznaczenie oraz zróżnicowany zakres prowadzonej działalności, obiekty medyczne wymagają stosowania specjalnych rozwiązańmateriałowych i technologicznych.Wzdecydowanej większości realizowanych podłóg w takich obiektach przeważają podłogi pływające, zwane popularnie jastrychami pływającymi, czyli podkłady cementowe układane na warstwach izolacyjnych (rysunek 1). Wynika to z wielu względów, m.in. dotrzymania wymagań akustycznych.Wykończenie podkładów cementowych wykładzinami PVC pozwala uzyskać posadzkę spełniającą rygorystyczne wymagania dotyczące zachowania czystości w obiektach budownictwa medycznego. Innymi parametrami charakteryzującymi ten typ wykończenia podłogi są funkcjonalność i trwałość, które w dużym stopniu zależą od: ● rodzaju podłoża z uwzględnieniem zastosowanej hydroizolacji; ● rodzajuwarstwy termoizolacyjnej łączonej zazwyczaj z warstwą akustyczną; ● warstwy poślizgowe z folii (0,2mm); ● zbrojenia siatkami i włóknami polipropylenowymi (PP); ● podkładu cementowego (z ogrzewaniem lub bez), na którym układana jest wykładzina PVC. Posadzki z wykładzin PVC powinny byćwykonywane na gładkimpodkładzie, gdyż wszelkie jego nierówności i najmniejsze wady, jak zapadliny (fotografia 1), pęknięcia (fotografia 2), klawiszowanie itp. będą widoczne na powierzchni wykładziny PVC. Konieczna jest wtedy naprawa podkładu polegająca na skutecznym usunięciu przyczyny powstania wady. Przy wadliwie zaprojektowanym i wykonanym podkładz więcej »

Deklaracja właściwości użytkowych membran wstępnego krycia

Krzysztof Patoka

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady UE nr 305/2011wprowadziło zharmonizowane warunki wprowadzania produktówbudowlanych do obrotu obowiązujące w całej UE. Umieszczenie przez producenta oznakowania CE świadczy o tym, że bierze on na siebie odpowiedzialność za zgodność wyrobu budowlanego z zadeklarowanymi właściwościami użytkowymi i wymaganiami rozporządzenia 305/2011. Wśród tych wymagań jest zalecenie, aby w Deklaracji Właściwości Użytkowych (DWU) podawać zamierzone zastosowanie wyrobu budowlanego i dostarczyć odpowiednie instrukcje. Wartykule [1] podałem przykład folii paroizolacyjnych, które są powszechnie wadliwie stosowane. Paroizolacje należą do grupy materiałów budowlanych nazywanych w normach [2, 3, 4] elastycznymi wyrobami wodochronnymi. Moim zdaniem wykazana w [1] wadliwość zastosowania wynika m.in. z braku odpowiedniej instrukcji. Dotyczy to również pozostałych wyrobów z tej grupy, czyli wysoko paroprzepuszczalnych membran wstępnego krycia (MWK) wykorzystywanych w dachach oraz jako wiatroizolacje w ścianach. Uważam, że elastyczne materiały wodochronne, mimo powszechności, są wciąż źle stosowane. Jedną z przyczyn jest brak jednolitego i zrozumiałego systemu oceny i klasyfikacji tych produktów, pomimo istnienia określających je norm. Może to wydawać się drobnym uchybieniem, ale system wystawiania DWU na te produkty wprowadza pewien zamęt dotyczący wagi podstawowych ich cech. Problemdotyczy określania w DWU właściwości dyfuzyjnych wysoko paroprzepuszczalnychmembran stosowanych jako warstwy wstępnego krycia (MWK)wdachach lubwiatroizolacje w ścianach. W przypadku zastosowania w dachach obowi więcej »

Departament Prawny GUNB informuje

Czy w przypadku drogi należy prowadzić książkę obiektu budowlanego? Obowiązek prowadzenia książki obiektu budowlanego wynika z art. 64 ustawy - Prawo budowlane i może zostać skontrolowany przez organ nadzoru budowlanego. Nieprzestrzeganie tego obowiązku jest wykroczeniem zagrożonym karą grzywny (art. 93 pkt 9 ustawy - Prawo budowlane). Zgodnie z art. 64 ust. 2 pkt 3 ustawy, obowiązku prowadzenia książki obiektu budowlanego nie mają właściciele i zarządcy dróg lub obiektów mostowych, którzy na podstawie przepisów ustawy z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz.U. z 2018 r. poz. 2068, z późn. zm.) pr więcej »

Efekty budownictwa mieszkaniowego w I półroczu i w lipcu 2019 roku

Małgorzata Kowalska

Główny Urząd Statystyczny od lat prowadzi comiesięczną obserwację efektów budownictwa mieszkaniowego w Polsce oraz aktywności inwestorów w zakresie faktycznie rozpoczynanych budów i ubiegania się o nowe pozwolenia na budowę. Źródłem informacji są dane pozyskiwane od inwestorów działających na rynku budownictwa mieszkaniowego, tzn. inwestorów indywidualnych budujących na własne potrzeby, deweloperów, spółdzielni mieszkaniowych oraz inwestorów budownictwa społecznego czynszowego, komunalnego i zakładów pracy. Inwestorzy ci dostarczają informacje o liczbie budynków i mieszkań, których zakończenie budowy zostało zgłoszone do powiatowych organów nadzoru budowlanego, liczbie uzyskanych pozwoleń lub zgłoszeń z projektem budowlanym oraz liczbie faktycznie rozpoczętych budów. W I półroczu 2019 r. oddano do użytkowania (o 14,2%) więcej mieszkań niż w analogicznym okresie 2018 r. Natomiast w niewielkim stopniu (o 1,5%) wzrosła liczba mieszkań, których budowę rozpoczęto, a liczbamieszkań, na budowę których wydano pozwolenie lub dokonano zgłoszenia z projektem budowlanym, zmniejszyła się o 2,0%. W I półroczu 2019 r. oddano do użytkowania 94 533 mieszkania. Najwięcej więcej »

Epoksydowe posadzki przemysłowe - uwagi praktyczne - DOI:10.15199/33.2019.10.03

Sławomir Słonina Grzegorz Bajorek

Zapewnienie trwałości posadzek przemysłowych nie jest łatwe i coraz częściej jest związane z zastosowaniem powłok z żywic epoksydowych. Na powszechną skalę są one wykorzystywane w przemyśle motoryzacyjnym, maszynowym, lotniczym, stoczniowym, elektronicznym, a także budownictwie, gdzie najczęściej stosowane są jako powłoki nakładane na intensywnie eksploatowane betonowe posadzki przemysłowe. Obecnie ok. 25%nowo wykonywanych posadzek przemysłowych stanowią nawierzchnie żywiczne, które w przeważającej większości wykonywane są z żywic epoksydowych (fotografia 1). Wartykule omówiono najistotniejsze aspekty związane z wykonywaniem posadzek epoksydowych, mające kluczowy wpływ na ich jakość. Technologia wykonywania Wprzeszło 95% przypadków powłoka polimerowa wykonywana jest z kompozytu składającego się z fazy ciekłej (spoiwa żywicznego) i fazy stałej (wypełniacza w postaci piasku kwarcowego, mielonej żywicy stałej itp.). Kompozyt ten może dodatkowo zawierać: rozpuszczalniki, plastyfikatory, stabilizatory i barwniki. Posadzki z żywic epoksydowych układane są warstwami o grubości od kilkuset mikrometrów do kilku milimetrów. Niezwykle rzadko spotyka się posadzki jednowarstwowe [6]. Ze względu na różne wymagania, w zależności od typu wykonywanej posadzki żywicznej, pomiędzy warstwą gruntującą a wierzchnią mogą być wykonywane warstwy pośrednie, pozwalające na spełnienie odpowiednich wymagań użytkowych, takich jak odporność na obciążenia mechaniczne i termiczne, antypoślizgowość, odprowadzanie ładunków elektrycznych i inne, a także estetycznych (barwa, faktura, połysk, zmatowienie).Właściwie dobrana nawierzchnia epoksydowa: ■ jest szczelna - zapobiega pyleniu, wchłanianiu zanieczyszczeń i chemikaliów; ■ ma dużą odporność mechaniczną i chemiczną; ■ zwiększa wytrzymałość na ściskanie wierzchniej warstwy betonu; ■ nie wymaga zabiegów konserwacyjnych; ■ poprawia jakość warunków pracy i es więcej »

Kierunki rozwoju prefabrykacji

Grzegorz Adamczewski Piotr Woyciechowski

Prefabrykacja betonowa bardzo dobrze wpisuje się w kierunki wyznaczane przez zrównoważony rozwój dzięki optymalizacji nakładów na materiały i robociznę, zwiększeniu trwałości elementów, a tym samym wydłużeniu czasu bezawaryjnego użytkowania obiektu oraz ograniczeniu uciążliwości procesów budowlanych dla otoczenia. Prefabrykaty z betonu stosowane sąwbudownictwie użyteczności publicznej, przemysłowym, infrastrukturalnym oraz mieszkaniowym. Postęp w prefabrykacji betonowej w ostatniej dekadzie związany jestm.in. z rozwojem technik komputerowych, zwiększeniem wiedzy o betonie oraz ogólnym wzrostem świadomości ekonomiczno- ekologicznej. Szczególną rolę w rozwoju prefabrykacji odgrywają nowe technologie oraz wykorzystywane materiały, a także nowe, dotychczas niekojarzone z prefabrykacją, funkcje materiału lub elementów konstrukcji. Technologie Modelowanie obiektów w technologii BIMna etapie produkcji prefabrykatów stanowi szansę zwiększenia atrakcyjności oferty producentów i ich konkurencyjności wobec technologiimonolitycznej. Wirtualna biblioteka modeli wyrobów oraz możliwość ich indywidualnego przeprojektowywania na potrzeby danej inwestycji prowadzić może do urzeczywistnienia idei prefabrykacji jako budowania z gotowych "klocków", z pełną kontrolą procesu budowy, która znacznie minimalizuje prawdopodobieństwo popełnienia błędów wykonawczych obejmujących przede wszystkim kolizje branżowe i opóźnienia w realizacji harmonogramu.Warunkiem urzeczywistnienia tej idei jest dostępność cyfrowych modeli elementów ze szczególnym uwzględnieniem akcesoriów umożliwiających szybki montaż i trwałość połączeń dla wszystkich uczestników procesu budowlanego. Z punktu widzenia producentów prefabrykatów, BIM ma największe zastosowanie w relacjach inwestor - konstruktor oraz architekt - konstruktor.Wprzypadku konstruktorów, BIM to przede wszystkim integracja programów przeznaczonych do modelowania geometrii, obciążeń i połącze więcej »

Kleje do posadzek jako nowa grupa wyrobów budowlanych

Ewa Sudoł Edyta Staniszewska-Chlebowska

Kleje do posadzek 1 stycznia 2017 r. zostały włączone do krajowych przepisów określających zasady wprowadzania do obrotu i udostępniania na rynku wyrobów budowlanych, uregulowanych m.in. w ustawie o wyrobach budowlanych [5]. Obecnie wyrobem budowlanym są m.in. kleje do posadzek drewnianych oraz kleje do wykładzin elastycznych i włókienniczych. Na dopełnienie obowiązków związanych z oznakowaniem znakiem budowlanym klejów do posadzek wprowadzanych do obrotu na rynku krajowym, ich producenci mają czas do końca 2020 r. W § 14 rozporządzenia [2] został bowiem ustanowiony okres przejściowy, w trakcie którego producenci wyrobów, które przed 2017 r. nie były objęte obowiązkiem znakowania znakiem budowlanym, nie muszą sporządzać krajowej deklaracji właściwości użytkowych, a co za tym idzie, znakować wyrobów znakiem budowlanym. Okres przejściowy, początkowo półtoraroczny, został w czerwcu 2018 r. przedłużony o rok [3], a następnie w czerwcu 2019 r. o kolejne półtora roku [4], do końca 2020 r. Rodzaje klejów i zastosowanie Kleje poliuretanowe i hybrydowe są stosowane do montażu parkietu, desek podłogowych orazmozaiki,wykonanych z drewna krajowego, a wybra więcej »

Konstrukcje cięgnowe w fasadach szklanych - DOI:10.15199/33.2019.10.04

Ireneusz Cała Anna Jóźwik

Konstrukcje cięgnowe są często stosowane w obiektach architektonicznych i inżynierskich. Jednym z obszarów ich wykorzystania mogą być przeszklone fasady. Na rozwój rozwiązań wykorzystujących szkło i ustroje cięgnowe miał wpływ m.in. wybitny konstruktor Peter Rice. Zawodowo związany z biurem inżynierskim ARUP, założył w 1982 r. biuro projektów RFR zajmujące się projektami z zastosowaniem szkła strukturalnego. Z tego okresu pochodzą przełomowe rozwiązania szklanej piramidy w Muzeum w Luwrze, czy Muzeum Nauki i Przemysłu w Parku de la Villette w Paryżu. Konstrukcje cięgnowe ciągle są uznawane za rozwiązania nowoczesne i skuteczne w przypadku występowania dużych powierzchni przeszklonych [2, 7] w budynkach biurowych, użyteczności publicznej oraz innych (tabela), w których pojawiają się atria, czy reprezentacyjne hole. Z reguły, ze względu na dużą wysokość elewacji, konieczne jest ukształtowanie ustroju konstrukcyjnego przeszklonej fasady. Zarazem poszukuje się rozwiązań, w których elementy nośne są zredukowane do minimum, aby uzyskać lekkość i transparentność przeszklonej elewacji. 1) PolitechnikaWarszawska;WydziałArchitektury *) Adres do korespondencji: anna.jozwik@pw.edu.pl Streszczenie.Artykuł dotyczy kształtowania konstrukcji cięgnowych stosowanych w elewacjach przeszklonych o dużej powierzchni. Z uwagi na różnorodność rozwiązań przyjęto systematykę i scharakteryzowano ustroje cięgnowe z podziałem na ich pracę jedno- i dwukierunkową. Zwrócono uwagę na rolę łączników punktowych stosowanych do połączenia szkła z cięgnami oraz rozwiązań materiałowych samych przeszkleń. W artykule podano i przeanalizowano przykłady realizacji z zastosowaniem konstrukcji cięgnowych w elewacjach. Słowa kluczowe: szkło strukturalne; szklane fasady; konstrukcje cięgnowe. Abstract. The article concerns the shaping of cable-stayed structures used in glazed facades with large surfaces. Due to the variety of solutions, systematics were m więcej »

Mniejsze kłopoty z przeterminowanymi należnościami w budownictwie

Ze Sławomirem Grzelczakiem - Prezesem BIG InfoMonitor, Wiceprezesem Biura Informacji Kredytowej, rozmawia Mirosław Ziach.Mirosław Ziach: Z opublikowanych we wrześniu 2019 r. wyników badania Keralla Research dla BIG Info- Monitor dowiadujemy się, że budownictwo wyróżnia się poprawą terminów płatności na tle innych sektorów polskiej gospodarki. Jakie są tego przyczyny? SławomirGrzelczak: Rzeczywiście, liczba firm wykonawczych zgłaszających opóźnienia płatności od kontrahentów maleje, podczas gdy w przemyśle i handlu znacznie rośnie. Nasze cokwartalne badanie pokazało, że przedsiębiorstwa budowlane w III kwartale 2019 r. odnotowały istotną poprawę w tym zakresie. W I kwartale br. kłopoty z terminowym regulowaniem należności zgłaszało dwie trzecie firm, teraz co trzecia. Pozycjonuje to budownictwo jako sektor, w którym obecnie najmniej firm doświadcza opóźnionych płatności od kontrahentów. Zjawisko zatorów płatniczych w poszczególnych branżach badamy od kilku lat. Znaczenie ma tu skala transakcji z odroczonymterminempłatności, praktykowanym głównie w relacjach B2B (biznes-to-biznes). Zmiany, jakie miały miejsce w badaniu w bieżącym roku, potwierdzają również dane zgromadzone więcej »

Murowanie ścian z ABK w warunkach zimowych

Lech Misiewicz

WPolsce warunki zimowe (średnia dobowa temperatura powietrza niższa od +5°C) występują od końca października do początku kwietnia. Wykonywanie prac w tym okresie uregulowane jest odpowiednimi normami, instrukcjami i wytycznymi [1, 2]. W warunkach zimowych można murować ściany z autoklawizowanego betonu komórkowego (ABK). Doświadczenie pokazuje, że przy przestrzeganiu określonych zasad może być ono łatwiejsze niż z innych rodzajów elementów murowych. Należy jednak dążyć, aby jak najmniej robót przy murowaniu ścian zewnętrznych było wykonywanych od października do marca. Nadzór nad pracami Decyzja o prowadzeniu prac w okresie zimowym powinna być podjęta przez osobę odpowiedzialną za budowę i udokumentowana wpisem w dzienniku budowy. Stały dostęp do prognoz pogody pozwala na przygotowanie odpowiednich środków, jakie należy zastosować i z jakich można czasowo zrezygnować. Może to mieć duży wpływ na ostateczny koszt prac. Znaczne obniżenie temperatury ma zasadniczy wpływ na wytrzymałość i trwałośćmuru.Wprzypadku, gdy zaprawa zamarzła jeszcze przed rozpoczęciem wiązania można się spodziewać, że po nadejściu ocieplenia proces ten rozpocznie się i zaprawa osiągnie pewną wytrzymałość. Jak dużą i na ile zbliżoną do tej, którą osiągnęłaby w warunkach normalnych, zależy od wielu czynników. Mur przed związaniem zaprawy nie powinien być obciążony, a elementy murowe przemieszczane względem siebie. Jedyne obciążenie od ciężaru własnego powinno być ograniczone przez natychmiastowe przerwanie robót więcej »

NOVA - systemy zamocowań elewacji murowanych oraz z betonu architektonicznego

Tomasz Połubiński

Elewacja to wizytówka każdego budynku, a różnorodnośćmateriałów na rynku, z których można ją wykonać, jest w dzisiejszych czasach ogromna. Niezmiernie efektowne wizualnie, trwałe, odporne na działanie czynników atmosferycznych mogą być tradycyjne elewacje murowane lub nowoczesne rozwiązania z betonu architektonicznego.Elewacje murowane Tradycyjnym i stosowanym od wiekówmateriałemkonstrukcyjnymjest cegła, która kojarzy się z trwałością, solidnością oraz prestiżem. Wykonywane z niej mury elewacyjne, n więcej »

Nowa cegła klinkierowa Margate

Wodpowiedzi na rosnące oczekiwania architektów i inwestorów, którzy poszukują do swoich projektów unikatowych i niekonwencjonalnych rozwiązań,marka Röben wprowadziła do oferty nową cegłę klinkierowąMargate. Produkt dostępny jest w dwóch formatach: NF (240 x 115 x 71mm) oraz wydłużonymLD więcej »

Ocena bezpieczeństwa pożarowego elewacji

Michał Wieczorek Krzysztof Nosal

Ocena bezpieczeństwa pożarowego elewacji jest procesem złożonym, na który składa się wiele elementów. Przepisy bazują głównie na istniejącym europejskim systemie reakcji na ogień i odporności ogniowej. Badania reakcji na ogień pozwalają na określenie potencjalnego wpływu wyrobu na rozwój pożaru oraz ewentualną łatwość zapalenia. Odnosi się ona przede wszystkim do wczesnych etapów rozwoju pożaru, tzw. rozgorzenia. Natomiast zdolność elementu budowlanego do zachowania swoich właściwości konstrukcyjnych podczas działania wysokiej temperatury, odpowiadającej rozwiniętemu pożarowi przez określony czas, definiuje odporność ogniowa. W związku z tym, że Euroklasy zostały opracowane dla scenariusza pożaru wewnątrz budynku, nie jest możliwa właściwa ocena zachowania się elewacji w warunkach pożaru w przypadku działania ognia z zewnątrz. Systemniemoże być scha więcej »

Ocena zanieczyszczenia terenów pod budownictwo - etap V

Anna Urbanek-Szopa Krzysztof Traczyński

Wnumerze czerwcowym miesięcznika "Materiały Budowlane" (6/2019) został opublikowany artykuł "Ocena zanieczyszczenia terenów pod budownictwo" (str. 74 ÷ 75), w którym omówiono zasady wykonywania badań zanieczyszczeń wynikające z Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie sposobu prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi (Dz.U. 2016 poz. 1395). W tym artykule przedstawimy przykład badań szczegółowych. Ocenę stanu jakości gruntu prowadzi się w pięciu etapach: ● I - ustalenie przyczyny występowania potencjalnego zanieczyszczenia na badanym terenie; - II - ustalenie listy substancji, których występowanie w gruncie jest spodziewane; - III - zebranie oraz analiza dostępnych i aktualnych informacji istotnych do oceny zagrożenia zanieczyszczeniem; - IV- przeprowadzenie badań wstępnych; - V - przeprowadzenie badań szczegół więcej »

Odbiór elewacji Veture

Ołeksij Kopyłow

Coraz bardziej popularną technologią docieplenia budynkówstają się rozwiązania elewacyjne typuVeture.Są tofabryczniewyprodukowane zestawy składające się z: ● okładzin elewacyjnych fabrycznie połączonych z warstwą izolacji cieplnej (bloków ociepleniowych); ● elementów mocujących; ● akcesoriów, np. listew startowych i narożnikowych. Elewacje Veture są objęte ETAG 017 Zestawy "Veture" - prefabrykowane elementy izolacji cieplnej ścian zewnętrznych i powinny być wprowadzane do obrotu w budownictwie na podstawie Krajowej lub Europejskiej Oceny Technicznej. Łatwość montażu, bogata gama różnych zewnętrznych okładzin na blokach Veture (spieki kwarcowe, płytki ceramiczne i klinkierowe, szkło, kamień, metal, włókno-beton itp.) pozwalająca dostosować designe elewacji budynku do otoczenia, trwałość i walory termoizolacyjne sprzyjają upowszechnieniu tego innowacyjnego rozwiązania (fotografia). Ze względu na relatywnie niewielką ilość informacji na temat omawianego rozwiązania podczas wykonania elewacji często dochodzi do sporów między uczestnikami przedsięwzięcia budow więcej »

Problemy techniczne stosowania ciemnych tynków

Maciej Rokiel

Jedną z najbardziej popularnych metod docieplania istniejących i nowo wznoszonych budynków jest system ETICS (złożony system izolacji ścian zewnętrznych). Istotą tej metody jest wykonanie, na odpowiednio przygotowanym podłożu (ścianie), warstw z współpracujących i kompatybilnych ze sobą materiałów, będących termoizolacją oraz warstwą elewacyjną - rysunek 1 [2, 4, 7, 8, 12, 14]. Zagadnienia fizyki budowli Rozkład temperatury w przegrodzie zależy od temperatury zewnętrznej i wewnętrznej, oporu przejmowania ciepła oraz oporu cieplnego każdej warstwy przegrody.Wpowietrzu znajduje się zawsze pewna ilość pary wodnej, która dyfunduje przez przegrodę. Zależy ona od wilgotności względnej powietrza wewnątrz i na zewnątrz oraz oporu dyfuzyjnego warstw przegrody. W związku z tymnależy tak dobrać warstwy systemu, aby można było wyeliminować kondensację pary wodnej, powodującą rozwój grzybów pleśniowych oraz zawilgocenie wnętrza przegrody na skutek powstania płaszczyzny bądź strefy kondensacji. Analiza cieplno-wilgotnościowa, jeżeli w ogóle jest wykonywana, dotyczy tzw. stanu stacjonarnego i wykonuje się ją dla warunków ustalonych [10, 11]. Wniektórych sytuacjach może ona być niewystarczająca i wymagać wykonania numerycznych obliczeń dla stanu niestacjonarnego uwzględniającego zmienne warunki temperaturowe i wilgotnościowe, opady oraz promieniowanie słoneczne itp. Efekty wizualne tynków elewacyjnych w ciemnych (czy wręcz czarnych) kolorach mogą być rewelacyjne, ale zastosowanie takich kolorówgeneruje problemy techniczne, które są często ignorowane przez architektów (przyczyną jest m.in. brak kompleksowej analizy zjawisk fizycznych i zapoznania się ze specyfikacjami technicznymi systemów) oraz wykonawców. Doświadczenie pokazuje, że w przypadku ciemnych tynków często powstają rysy, spękania i wykwity oraz następuje odspajanie wypraw tynkarskich. Analiza uszkodzeń Wyjaśnienie tych zagadnień wymaga analizy zjawisk zacho więcej »

Produkcja materiałów budowlanych w sierpniu 2019 roku

Małgorzata Kowalska

Sierpień 2019 r. należy zaliczyć do słabszych miesięcy pod względem wielkości produkcji materiałów budowlanych.Wprawdzie największy spadek produkcji odnotowano w czerwcu 2019 r., ale po niewielkim ożywieniu w lipcu, w sierpniu 2019 r. ponownie zwiększyła się liczba grup wyrobów z ujemną dynamiką produkcji zarówno w porównaniu z sierpniem 2018 r., jak i z lipcem 2019 r. Przedsiębiorstwa przemysłowe (duże, o liczbie pracujących 50 i więcej osób) raportujące co miesiąc do GUS wyniki produkcjimateriałów budowlanych wykazały zmniejszenie produkcji wytworzonej w sierpniu 2019 r. aż w 29 grupach (spośród 45 obserwowanych) i to zarówno w porównaniu z analogicznym miesiącem 2018 r. (w lipcu - w 21, w czerwcu - w 32), jak i z poprzednimmiesiącem 2019 r. (w lipcu - w 12, ale w czerwcu - aż w 35). Słabe wyniki produkcyjne w sierpniu 2019 r. spowodowały spadek liczby grup, których łączna produkcja wytworzona w okresie styczeń - sierpień 2019 r. przewyższała więcej »

Profesjonalny klej do paneli LVT

Estetyka i funkcjonalność pomieszczenia w dużej mierze zależy od rodzaju materiału, jaki został zastosowany do wykończenia podłogi. Coraz częściej wykorzystywanym rozwiązaniem w budynkach mieszkalnych i obiektach użyteczności publicznej są panele LVT (Luxury Vinyl Tiles), które łączą w sobie wygląd naturalnych materiałów oraz zalety nowoczesnych tworzyw sztucznych. Firma Soudal oferuje profesjonalny klej PremiumLVT do trwałego i ekonomicznego montażu elementów winylowych.Sukces paneli LVT na rynku materiałów posadzkowych nie jest przypadkowy. Bezbłędnie imitują one drewno i kamień, wprowadzając do wnętrza szyk i elegancję przy stosunkow więcej »

Przyczyny uszkodzeń i sposób naprawy posadzki ze styrobetonu - DOI:10.15199/33.2019.10.01

Łukasz Drobiec Paweł Piotrkowski

Styrobeton stosuje się obecnie często jako podkład pod posadzki lub warstwy spadkowe dachów [1, 2, 3] oraz jako elementy zabezpieczenia przeciwogniowego [2, 3]. Podejmowane są również próby wykorzystania go do produkcji prefabrykatów ściennych [7]. Zalety tegomateriału, to niewielki ciężar (nawet 12 razymniejszy od betonu) i dobra izolacyjność termiczna, a wady - skurcz i znaczne pełzanie oraz pewne ograniczenia wykonawcze [5, 6]. Zastosowanie styrobetonuwpisuje sięwglobalną tendencję ochrony środowiska przez recykling zużytych elementów styropianowych [1, 7].Wartykule opisano uszkodzenia, badania i sposób naprawy posadzki z podkładem ze styrobetonu. Opis posadzki Posadzkę wykonano na istniejącym żelbetowym płytowo- -żebrowym stropie (pierwotnie konstrukcja dachu) o powierzchni ok. 1050 m2, na którym wykonano nadbudowę w celu zaadaptowania jej na stołówkę. Wymagało to przebudowy istniejącego obiektu oraz wzmocnienia niektórych elementów konstrukcyjnych. Wzmocniono płytę żelbetową przez wylanie nowej warstwy zbrojonego betonu grubości 5 cm na całej powierzchni stropu. Nowy beton został zespolony z istniejącą konstrukcją przez warstwę sczepną oraz trzpienie zespalające. Ponadto wzmocniono podciągi zabudowane na siatce 6,0 x 6,0 m przez nadbetonowanie nowej warstwy zbrojonego betonu na wysokość 15 cm i szerokość 40 cm w śladzie istniejących elementów. Jako wykończenie posadzki w nadbudowanym obiekcie zastosowano warstwę styrobetonu grubości 9,5 cm z wierzchnią warstwą cementowej wylewki samopoziomującej grubości 15 mm. Przyjęto, że trzpienie zespalające zakotwione będą w warstwie styrobetonu lub w strefie nadbetonu (nad belkami) w rozstawie co 50 cm, a w strefach belek podporowych (nadciągów) co 25 cm. Dylatacje posadzki przewidziano we wszystkich osiach słupów jako podwójny układ przerw dylatacyjnych - nacięcia miały przebiegać wzdłuż krawędzi nadciągów. Na rysunku 1 pokazano układ belek (naciągów) oraz lokalizację trzpien więcej »

Przywództwo a poziom kultury bezpieczeństwa w firmie budowlanej

Bartosz Wiśniewski

Kulturę przedsiębiorstwa buduje postępowanie jej liderów. To jak zachowują się sami i jakie zachowania tolerują - Dick Brown.Nawet najbardziej doświadczeni i wykwalifikowani inspektorzy BHP nie zmienią negatywnych zachowań, jeśli pracownicy nadzoru na budowach nie będą aktywnie zaangażowani wproces zmian. Skomplikowane struktury terenowe dużych firm budowlanych powodują, że przywództwo na poziomie zarządu jest więcej »

Sprzedaż produkcji budowlano- -montażowej i produkcja sprzedana budownictwa w okresie ośmiu miesięcy 2019 roku

W sierpniu br. sprzedaż produkcji budowlano- -montażowej zrealizowana na terenie kraju w przedsiębiorstwach budowlanych o liczbie pracujących powyżej 9 osób była większa (w cenach stałych) o 2,7% niż przed rokiem, gdy odnotowano wzrost o 20,1%. Zwiększenie zrealizowanej sprzedaży produkcji zarejestrowano w przedsiębiorstwach specjalizujących się w budowie obiektów inżynierii lądowej i wodnej - o 7,7% (przed rokiem wzrost o 30,4%) oraz w podmiotach, których podstawowym rodzajem działalności jest budowa budynków - o 5,9%(wzrost o 14,6%), zmniejszenie natomiast w jednostkach realizujących głównie specjalistyczne roboty budowlane - o 10,3%(wzrost o 9,8%).Większa niż w sierpniu 2018 r. była sprzedaż robót inwestycyjnych (o 5,7%), przy spadku robót o charakterze remontowym (o 2,1%), wobec wzrostu przed rokiem odpowiednio o 18,3% i o 22,9%. Wporównaniu z lipcem br. sprzedaż produkcji budowlan więcej »

Szybki remont posadzek betonowych

Rafał Musiał

Przysłowie, że "czas to pieniądz", jest zawsze aktualne. Szczególnego znaczenia nabiera podczas remontów użytkowanych obiektów przemysłowych, budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej.Wzwiązku z tymbardzo dobrze zostały przyjęte wprowadzone na rynek przez firmę Sika dwa nowatorskie rozwiązania, chronione patentami, przyspieszające remont posadzek w budownictwie przemysłowym oraz mieszkaniowym i komercyjnym. Chronią one również środowisko naturalne, gdyż eliminują potrzebę usuwania warstw nośnych posadzek. Nie wytwarza się więc gruzu, hałasu i kurzu podczas kucia starych podłoży oraz oszczędza na transporcie. Budownictwo przemysłowe Sika® Screed HardTop 65/60 to odpowiedź na zapotrzebowanie rynku na weekendowe naprawy posadzek w halach magazynowych również wysokiego składowania oraz przemysłowych obiektach produkcyjnych.Materiał może być aplikowany na grubość 8 ÷ 80mm, na istniejące podłoże betonowe, pokryte epoksydową warstwą sczepną Sika® Screed 20 EBB. Nowa wylewka nie wykazuje skurczu, może być zacierana mechanicznie, a stosując natrysk więcej »

Szybkie wzmacnianie i układanie nawierzchni brukowych na rondach, zatokach, ulicach i podtorzach

Marek Kuźmiński

Na terenie wielu aglomeracji są rozbudowywane i rewitalizowane ciągi komunikacyjne, których istotnymi elementami są ronda, zatoki autobusowe, przejazdy tramwajowe i podtorza wykonywane w technologii bruku. Często znajdują się one w ciągach tras obciążonych intensywnymruchemi w efekcie ich dłuższe wyłączenie z eksploatacji utrudnia swobodny ruch pojazdów i powoduje powstawanie korków. Ze względu na specyficzne obciążenia nawierzchni, budowa rond czy zatok lub ich rewitalizacja w techno więcej »

Tynki wapienne

Maciej Rokiel

Wzaprawach wapiennych, z których wykonywane są tynki, spoiwem jest wapno, a oprócz niego w składzie znaleźć można wodę, kruszywo oraz specjalne dodatki, domieszki, a niekiedy inne rodzaje spoiw (cement, glinę, tras, gips). Wokół zapraw wapiennych narosło wiele mitów, nieporozumień i przekłamań, które wynikają przede wszystkim z właściwości wapna oraz wpływu dodatków i domieszek na ich wybrane parametry. Wapno pozyskuje się na skutek wypalania wapieni.Wefekcie powstaje tzw.wapno palone (tlenekwapnia).Dalsze procesy (tzw. gaszenie wapna) prowadzą do powstania tzw. wapna gaszonego (wodorotlenkuwapnia), które twardnieje na skutek reakcji z dwutlenkiem węgla, tworząc ponownie węglan wapnia. Ten sposób wiązania, przez karbonatyzację, dotyczywzasadzie tylko czystego wapna, zwanego także wapnem powietrznym lub wapnem wapniowym(CL), do któregomożna zaliczyć wapno palone (Q), wapno hydratyzowane (S) oraz wapno dolomitowe (DL). Spoiwomoże zawierać różnego rodzaju składniki lub dodatki hydrauliczne, co skutkuje oprócz karbonatyzacji pojawieniem się hydraulicznego wiązania spoiwa. Hydraulicznie aktywne materiały, np. krzemian trójwapniowy (alit); ortokrzemian dwuwapniowy (belit); glinian trójwapniowy; glinożelazian czterowapniowy (brownmilleryt) reagują zwodą, czego rezultatem są hydraty i wodorotlenek wapnia. Procesy wiązania powietrznego i hydraulicznego mogą występować równolegle (obok siebie) lub następować po sobie, co wpływa zarówno na szybkość wiązania, jak i końcowe parametry więcej »

Uszkodzenia i naprawa odwodnień posadzek betonowych

Władysław Ryżyński

Posadzki podczas użytkowania narażone są na okresowe lub ciągłe oddziaływanie wody, która odprowadzana jest z powierzchni za pomocą systemu odwodnienia liniowego lub punktowego. Nieszczelność kanałów odwodnienia powoduje zaleganie wody oraz innych płynów na powierzchni posadzki i przyczynia się do postępującej degradacji warstwy utwardzonej, przebarwień i stanowi zagrożenie bezpieczeństwa użytkowania posadzki. Nieszczelność podłączenia układu odwadniającego posadzki na stropie skutkuje zawilgoceniem strefy przejścia instalacji podłączenia przez strop, degradacją konstrukcji oraz zaciekami na niżej położoną posadzkę. Takie zjawisko jest efektem niewłaściwie wykonanego spadku nawierzchni, braku równości powierzchni (zastoiska i kałuże) oraz błędów w montażu kanałów odwodnienia liniowego lub punktowego. Do tworzenia się zastoisk na powierzchni posadzki przyczyniają się zbyt wysoko osadzone kanały odwadniające. Często jest to minimalnie (1 - 2 mm) podniesiona krawędź koryta ponad poziom posadzki, co utrudnia wpływ wody do kanału odwodnienia. Przyczyny i rodzaje uszkodzeń Kanały odwodnienia liniowego są jednym z bardziej wrażliwych na uszkodzenia elementów posadzki. Są wykonywane najczęściej jako bezspadkowe lub o minimalnym spadku, przy założeniu odprowadzenia wody grawitacyjnie spadkami płaszczyzn posadzki. Podczas użytkowania posadzki narażone są na oddziaływania pochodzące od kół pojazdów i płyty posadzki, w której zostały wbudowane.Wzakładach produkcyjnych, przy znacznym nacisku na koła pojazdu (np. wózki widłowe z ogumieniem elastomerowym lub pneumatycznym o dużym ciśnieniu w oponach), dochodzi do odkształcenia koryt i pokryw na trasach częstych przejazdów oraz wyszczerbienia krawędzi podłużnych posadzki na styku z korytem. Miejscami wrażliwymi na uszkodzenia układu odwodnienia liniowego są zakręty i rozjazdy, na trasie których zainstalowano koryta odwadniające, oraz miejsca połączeń kanałów w kszta więcej »

Wybrane właściwości posadzki cementowej modyfikowanej nanocząstkami fluorku cyny - DOI:10.15199/33.2019.10.02

Kamil Krzywiński Magdalena Piechówka-Mielnik Łukasz Sadowski Jacek Szymanowski

Posadzki stanowią niekonstrukcyjną wierzchnią warstwę podłogi w budynkach mieszkalnych, użyteczności publicznej oraz przemysłowych. Głównym ich zadaniem jest ochrona podłogi przed zewnętrznymi oddziaływaniami, takimi jak agresywny wpływ substancji chemicznych, kwasów, olejów lub smarów. Ponadto wymaga się od nich odpowiedniej szorstkości, antypoślizgowości oraz łatwości utrzymania czystości. Ze względu na rodzaj użytego materiału można je podzielić na: drewniane; drewnopodobne; ceramiczne; kamienne; cementowe; z tworzywnaturalnych lub sztucznych [5]. W budownictwie najczęściej wykonuje się posadzki cementowe. W przypadku, gdy taka posadzka jest jednocześniewarstwą wykończeniową podłogi, należy zwracać uwagę na jej odporność na ścieranie, która oceniana jest na podstawie pomiaru ubytku objętości i masy startej powierzchni na tarczy Boehmego. Z kolei, gdy warstwa cementowa stanowi podkład pod warstwę wykończeniową, to należy zapewnić jej odpowiednią przypowierzchniową wytrzymałość na rozciąganie, która oceniana jest metodą odrywania [2 ÷ 4]. Zgodnie z [1], zbyt wczesne pozwolenie na użytkowanie posadzki jest odpowiedzialne za 25%uszkodzeń ich wierzchniej warstwy. W wielu przypadkach uszkodzenia posadzek następują w jej strefie przypowierzchniowej, gdyż jest ona najbardziej narażona na wpływ obciążeń mechanicznych, agresywnych substancji chemicznych lub szkodliwych warunków klimatycznych. W związku z tym poszukuje się technologii poprawy właściwości tej strefy. Dynamiczny rozwój nanotechnologii w budownictwie spowodował, że kompozyty cementowe modyfikuje się nanocząstkami. W badaniach [8] uzyskano pozytywny wpływ nanocząstek tlenku krzemu (SiO2), tlenku tytanu (TiO2) oraz tlenku aluminium (Al2O3) na wytrzymałość na zginanie oraz ściskanie próbek z zaprawy cementowej. Nie przepro więcej »

Wyniki Dom Development po I półroczu 2019 roku

Grupa Kapitałowa Dom Development S.A. odnotowała w I półroczu 2019 r. przychody ze sprzedaży na poziomie 766,8 mln zł (+20% r/r) oraz zysk netto wynoszący - 115,3 mln zł (+51%r/r).WI półroczu 2019 r. grupa sprzedała 1762 lokale (+7% r/r) i w zaplanowanymterminie oddała do użytkowania 1655 lokal więcej »

XX Jubileuszowa Konferencja Polskiego Stowarzyszenia Menedżerów Budownictwa

22 listopada 2019 r. w Mazurskim Centrum Kongresowym w Hotelu "Gołębiewski" w Mikołajkach odbędzie się XX Jubileuszowa Konferencja z cyklu Edukacja Menedżerska Budowlanych, organizowana przez Polskie Stowarzyszenie Menedżerów Budownictwa, we współpracy z Wydziałem Inżynierii Lądowej więcej »

Zastosowanie wielkoformatowych płyt ceramicznych marki Tubądzin na elewacjach wentylowanych

Krzysztof Kulig

Grupa Tubądzin jako pierwszy producent płyt ceramicznych w Polsce wprowadziła na rynek gresy w formacie do 120 x 240 cm. Płyty te, poza zastosowaniem typowo do wnętrz, okazały się interesującą propozycją jako okładzina elewacji. Niespotykane dotychczas możliwości dekoracyjne oraz parametry techniczne poskutkowały zrealizowaniem w krótkim czasie dwóch inwestycji o odmiennym charakterze. Każda z nich wiązała się z innymi wyzwaniami i wymagała indywidualnego podejścia projektanta, producenta oraz wy więcej »