SIGMA-NOT - PORTAL INFORMACJI TECHNICZNEJ - Największa baza artykułów technicznych online

PRZEMYSŁ CHEMICZNY

Miesięcznik ISSN 0033-2496, e-ISSN 2449-9951 - rok powstania: 1917
Czasopismo Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego (SITPChem.)

Badanie właściwości użytkowych ekologicznych smarów wytworzonych na olejowych bazach roślinnych
(ang. Study on properties of ecological lubricants produced on vegetable oil bases)

DOI:10.15199/62.2018.12.38
Jolanta Drabika Magdalena Trzos Ewa Pawelec Małgorzata Wrona Rafał Kozdrach Grzegorz Duszyński Mariusz Piątkowski

Streszczenie
Przedstawiono wyniki laboratoryjnych i stanowiskowych badań smarów otrzymanych przez komponowanie specjalistycznych środków smarowych. Opracowano środki na wybranych bazach olejowych i atestowanych zagęszczaczach, a jako dodatki uszlachetniające zastosowano niekonwencjonalne związki chemiczne, co gwarantowało uzyskanie smarów spełniających wymagania eksploatacyjne i zapewniających jednocześnie bezpieczeństwo ekologiczne. Uzyskano wysokojakościowe środki smarowe, których jakość i skuteczność działania potwierdzono w warunkach eksploatacyjnych.
Abstract
Com. polyalphaolefin synthetic and vegetable oils were used for prepn. of a lubricating oil base improved then by addn. of resp. thickeners, antioxidants and corrosion inhibitors and tested for chem. changes during application in friction points under lab. and industrial conditions (drying vegetables, bakery). The lubricating oils were resistant to friction at 100°C and showed a limited resistance during long-therm operation at 150°C and 170°C. They were recommended for practical use.
Warunki występujące w węźle tribologicznym oraz zmiany jakości środków smarowych mają istotny wpływ na zużycie tribologiczne i decydują o trwałości eksploatacyjnej węzła tarcia. W związku z tym, ważnym zagadnieniem jest ocena przydatności eksploatacyjnej środków smarowych, ich trwałości użytkowej oraz odporności na degradację pod wpływem wymuszeń mechanicznych i cieplnych. Zmiany zachodzące w smarach podczas eksploatacji związane są przede wszystkim z warunkami pracy węzłów tarcia. Działanie obciążeń, prędkości obrotowych, wstrząsów i wibracji jak również obecność metali katalizujących utlenianie i innych zanieczyszczeń stanowi główną przyczynę pogorszenia jakości eksploatowanych smarów i w konsekwencji może prowadzić do uszkodzenia współpracujących elementów trących1-3). Z tego względu istotna jest ocena zdolności środków smarowych do zabezpieczenia właściwego smarowania w dłuższym okresie czasu, w warunkach środowiska pracy podczas eksploatacji. Zagadnienia oceny trwałości eksploatacyjnej zostały przedstawione m.in. w pracy4), w której do oceny trwałości smarów polimocznikowych stosowano metodykę z wykorzystaniem stanowiska badawczego FAG FE9. W pracach5, 6) zostały przedstawione wyniki badań trwałości użytkowej smarów plastycznych wyznaczonej wg znormalizowanych metodyk, przy zadanym obciążeniu wzdłużnym, wysokich obrotach oraz w warunkach izotermicznych, w zadanej temperaturze. Eksploatowany w węźle tarcia środek smarowy narażony jest na działanie wymuszeń cieplnych oraz mechanicznych, stąd poszukiwane są sposoby jego zabezpieczania. Dobór odpowiednich dodatków uszlachetniających gwarantuje uzyskanie wymaganej trwałości użytkowej 6-9). Szczególne wymagania w stosunku do użytkowanych środków smarowych występują w branżach przemysłu produkującego żywność. Wszelkie środki smarowe przeznaczone dla tej branży powinny spełniać unijne dyrektywy bezpieczeństwa i higieny produkcji żywności10), a więc uwzględnić wymogi dotyczące od [...]

ZAKUP JEDNORAZOWY I DOSTĘP DO WIRTUALNEJ CZYTELNI
PRENUMERATA PAPIEROWA

Metoda płatności: Płatności elektroniczne (karta kredytowa, przelew elektroniczny)
Dostęp do publikacji (format pdf): 6.00 zł	DO KOSZYKA
Dostęp do Wirtualnej Czytelni - archiwalne e-zeszyty czasopisma (format swf) - 1h: 24.60 zł	DO KOSZYKA
Dostęp do Wirtualnej Czytelni - archiwalne e-zeszyty czasopisma (format swf) - 4h: 43.05 zł	DO KOSZYKA
Dostęp do Wirtualnej Czytelni - archiwalne e-zeszyty czasopisma (format swf) - 12h: 73.80 zł	DO KOSZYKA

Prenumerata

Szanowny Kliencie!
Zamów roczną prenumeratę w wersji PLUS a uzyskasz dostęp do archiwalnych publikacji tego czasopisma.
Nie zwlekaj - skorzystaj z tysięcy publikacji o najwyższym poziomie merytorycznym.

prenumerata papierowa roczna PLUS (z dostępem do archiwum e-publikacji) - tylko 780.00 zł
prenumerata papierowa roczna PLUS z 10% rabatem (umowa ciągła) - tylko 702.00 zł *)
prenumerata papierowa roczna - 690.00 zł
prenumerata papierowa półroczna - 345.00 zł
prenumerata papierowa kwartalna - 172.50 zł

okres prenumeraty:

*) Warunkiem uzyskania rabatu jest zawarcie umowy Prenumeraty Ciągłej (wzór formularza umowy do pobrania).
Po jego wydrukowaniu, wypełnieniu i podpisaniu prosimy o przesłanie umowy (w dwóch egzemplarzach) do Zakładu Kolportażu Wydawnictwa SIGMA-NOT.

Zaprenumeruj także inne czasopisma Wydawnictwa "Sigma-NOT" - przejdź na stronę fomularza zbiorczego »

INNE PUBLIKACJE W TYM ZESZYCIE

50 lat Wydziału Technologii Chemicznej Politechniki Poznańskiej

Krzysztof Alejski

Dr hab. inż. Krzysztof Alejski, prof. nadzw., Dziekan Wydziału Technologii Chemicznej PP.Przed pięćdziesięciu laty został powołany do życia Wydział Chemiczny Politechniki Poznańskiej, przemianowany w 1987 r., zgodnie z jego dominującym charakterem, na Wydział Technologii Chemicznej. Było to zwieńczenie starań i wysiłków grupy pracowników Katedry Chemii Ogólnej istniejącej na Wydziale Budowy Maszyn, którzy mieli wizję i odwagę wprowadzenia jej w czyn. Obecny jubileusz jest tym istotniejszy, że przypada w stulecie wyższego szkolnictwa technicznego w Poznaniu. Od 1968 r. przebyliśmy bardzo długą drogę, od małego wydziału kształcącego ok. 50 studentów na pierwszym roku, w przypadkowych pomieszczeniach rozrzuconych po całym mieście, do prężnego i bardzo nowoczesnego wydziału o ugruntowanej pozycji naukowej, kształcącego 1300 studentów i doktorantów z kraju i z zagranicy na czterech kierunkach studiów. Trudne początki, zagrożenie istnienia Wydziału w latach 80. XX w. przeplatały się z kolejnymi promocjami doktorskimi i habilitacyjnymi, nawiązywaniem kontaktów z innymi jednostkami w kraju i za granicą, publikacjami w czasopismach o zasięgu światowym i ze stopniowym zwiększaniem zainteresowania Wydziałem wśród kandydatów na studia. Dzisiaj, w roku jubileuszu, Wydział Technologii Chemicznej Politechniki Poznańskiej jest znaczącą jednostką naukową, dysponującą nowoczesną infrastrukturą oraz dobrą kadrą, prowadzącą na wysokim poziomie badania naukowe oraz kształcenie studentów. Bez odpowiedniego zaplecza badawczego nie można odnieść wielkich sukcesów, ale zawsze najważniejsi są ludzie pracujący każdego dnia, zaangażowani w badania i kształcenie. Chcę więc w tym miejscu podziękować wszystkim Pracownikom Wydziału za ich codzienny trud, zmaganie się z problemami, entuzjazm i wytrwałość. Życzę wszystkim satysfakcji z pracy i osiągnięć na miarę aspiracji. Dziękuję także studentom, obecnym i tym, którzy od wielu lat realizują s więcej »

AKTUALNOŚCI

Grupa Azoty zakończyła III kw. 2018 r. ze znaczną stratą Grupa Azoty w III kw. 2018 r. zanotowała znaczne straty netto. Straty zanotowały również jej spółki w Policach i w Puławach. Strata Grupy Azoty za ten okres wyniosła prawie 117 mln zł (75 mln zł zysku rok wcześniej) przy przychodach wynoszących 2,3 mld zł (2,2 mld zł rok wcześniej). Wynik EBITDA przed opodatkowaniem i potrąceniem amortyzacji ukształtował się na poziomie 44,1 mln zł (wobec 255 mln zł rok wcześniej). Z kolei puławska spółka Grupy Azoty poniosła w III kw. 2018 r. stratę netto w wysokości 35,9 mln zł (wobec 29,6 mln zł zysku rok wcześniej). Przychody wyniosły ok. 840 mln zł (798 mln zł rok wcześniej) a wynik EBITDA 12 mln zł (wobec ponad 38 mln zł rok wcześniej). W przypadku polickiej spółki Grupy Azoty strata wyniosła 19,6 mln zł (wobec 19,74 mln zł zysku rok wcześniej), przychody 552 mln zł (531 mln zł rok wcześniej) a EBITDA 5,9 mln zł (ponad 23 mln zł rok wcześniej). - To skłoniło nas do rewizji programu inwestycyjnego i wdrażania oszczędności - powiedział Wojciech Wardacki, prezes Grupy Azoty. W tej sytuacji zarząd został zmuszony do przesunięcia harmonogramu realizacji niektórych inwestycji. Dzięki temu nakłady inwestycyjne w 2018 r. spadną z planowanych 1,6 mld zł do 1,1 mld zł. Nie zmienił się przy tym program realizacji budowy fabryki polipropylenu w Policach za ponad 5 mld zł, z czego wkład samej Grupy Azoty ma wynieść 1,2 mld zł. Reszta będzie pochodzić od firm zewnętrznych, które być może zostaną w przyszłości akcjonariuszami spółki produkującej polimery. Grupa Azoty chce sobie jednak zagwarantować nad nią kontrolę i dlatego jej udziały mają wynieść co najmniej 51%. Policka fabryka zgodnie z obecnym harmonogramem ma być uruchomiona pod koniec 2022 r. Jeszcze przed opublikowaniem wyników Grupy Azoty za III kw. Giełda Papierów Wartościowych zareagowała spadkiem cen akcji Grupy Azoty z ponad 40 zł w sierpniu 2018 r. do 27 zł na począ więcej »

Aktywność powierzchniowa i właściwości zwilżające polioksyalkilenowanych pochodnych 2-etyloheksanolu - DOI:10.15199/62.2018.12.4

Agata Fiutkowska Weronika Piontek Jarosław Janik Katarzyna Materna

Budowa amfifilowa związków powierzchniowo czynnych (ZPC) sprawia, że znajdują one zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu. Globalna wartość sprzedaży ZPC w 2014 r. wynosiła 30,3 mld USD, a na 2019 r. prognozowana jest na poziomie 40,2 mld USD, co stanowi ponad 25-proc. wzrost. Dominującą pozycję w światowej produkcji głównych grup ZPC1) zajmują surfaktanty anionowe (39%) i niejonowe (37%), a następnie kationowe i amfoteryczne (odpowiednio 14 i 10%). Wśród niejonowych ZPC wyróżniają się oksyetylenowane alkohole tłuszczowe, szeroko stosowane jako składniki preparatów farmaceutycznych, kosmetyków i detergentów oraz jako emulgatory2). Zazwyczaj reakcja otrzymywania oksyetylatów jest katalizowana wodorotlenkami alkalicznymi KOH lub NaOH, podczas której uzyskuje się polidyspersyjną mieszaninę o tzw. szerokiej dystrybucji homologów (SDH). Synteza polioksyetylenowanych alkoholi CnH2n+1O(C2H4O)mH może być tak modyfikowana, aby otrzymać produkt o pożądanych właściwościach, np. poprzez różnicowanie długości łańcucha alkilowego (n) lub liczby grup polioksyetylenowych (m). Hydrofobowość łańcuchów alkilowych można również zwiększać poprzez wprowadzenie ugrupowań oksypropylenowych. Wydłużenie łańcucha polioksyetylenowego zwiększa rozpuszczalność w wodzie, ale jednocześnie wpływa na obniżenie aktywności powierzchniowej w roztworach wodnych. Substratem w reakcjach polioksyalkilenowania jest najczęściej hydrofobowy związek organiczny, zawierający w cząsteczce ugrupowanie z labilnym atomem wodoru, np. grupę hydroksylową, aminową, amidową lub karboksylową. Poddawany jest on syntezie z oksiranem lub jego homologiem, np. z metylooksiranem lub wyższymi alkilooksiranami2). Znane są również doniesienia literaturowe o polioksyetylenowanych estrach metylowych kwasów tłuszczowych3, 4). Nową propozycją ZPC z grupy oksyalkilenowanych alkoholi są amfifilowe kopolimery metylooksiranu i oksiranu, pochodne 2-etyloheksanolu5). Alkohol 2-etyloheksylowy jest j więcej »

Analiza notyfikacji produktów kosmetycznych zgłaszanych w systemie szybkiego ostrzegania o niebezpiecznych produktach niespożywczych (Rapex) w latach 2005–2017 - DOI:10.15199/62.2018.12.16

Jerzy Szakiel Paweł Turek

Ustawa o kosmetykach1) mówi, że kosmetyk wprowadzony do obrotu, używany w zwykłych lub w innych dających się przewidzieć warunkach, z uwzględnieniem w szczególności jego wyglądu, oznakowania, wszystkich instrukcji użycia oraz innych wskazówek lub informacji pochodzących od producenta, nie może zagrażać zdrowiu ludzi. Jak zwracają uwagę Pawlik i Duda-Grychtał2) pomimo ściśle określonych regulacji prawnych, jakie istnieją w branży kosmetycznej, wiele substancji wykazujących działanie szkodliwe trafia do kosmetyków przez luki w prawie, zezwalające na włączanie tych związków do preparatów kosmetycznych w śladowych ilościach (parabeny, ftalany3, 4), rakotwórcze N-nitrozoaminy lub metale ciężkie5, 6)). Ustawodawstwo europejskie oferuje narzędzie do szybkiego informowania o produktach nieżywnościowych, które nie są zgodne z europejskimi wymogami prawnymi i które mogą stanowić ryzyko dla zdrowia i bezpieczeństwa konsumentów, zwane Rapex (rapid alert system for dangerous non-food products)7). System ten, stworzony w celu ochrony zdrowia i bezpieczeństwa konsumentów8), stanowi ważne narzędzie egzekwowania unijnych przepisów9). Obejmuje trzydzieści jeden państw (UE wraz z Islandią, Liechtensteinem i Norwegią) i gwarantuje, że informacje o niebezpiecznych produktach nieżywnościowych są szybko przekazywane wszystkim państwom członkowskim, dzięki czemu mogą być podejmowane działania następcze, takie jak wycofanie z obrotu, zakaz lub wstrzymanie sprzedaży, a nawet wycofanie od konsumentów10). Ze sprawozdania Komisji Europejskiej za 2017 r. wynika, że system ten jest coraz częściej wykorzystywany przez organy krajowe. W samym tylko 2017 r. znalazło się w nim ponad 2 tys. ostrzeżeń o produktach niebezpiecznych11). Celem artykułu było dokonanie analizy notyfikacji potencjalnie niebezpiecznych kosmetyków w systemie szybkiego informowania o produktach niebezpiecznych Rapex za okres 2005-2017 r. Dokonano analizy pod kątem krajów pochodzenia kosmetykó więcej »

Analiza wymagań bezpieczeństwa pożarowego w zakresie zapalności i intensywności wydzielania dymu wybranych materiałów obiciowych - DOI:10.15199/62.2018.12.20

Bożena Kukfisz

Statystyki wskazują na dużą liczbę pożarów w obiektach mieszkalnych. Przyczyną tego może być fakt, że dobór materiałów wyposażenia wnętrz w obiektach mieszkalnych, stanowiących strefę pożarową ZL IV, nie podlega tym samym wymaganiom, jak dla obiektów użyteczności publicznej, czyli stref ZL I (przeznaczonych do jednoczesnego przebywania ponad 50 osób niebędących ich stałymi użytkownikami, a nieprzeznaczone przede wszystkim do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się), ZL II (przeznaczonych przede wszystkim do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się), ZL III (użyteczności publicznej), ZL V (zamieszkania zbiorowego). Materiały stosowane w strefach ZL IV są wyłączone z tych wymagań1). Ponadto materiały w obiektach mieszkalnych mogą być zanieczyszczone cieczami stosowanymi w przemyśle, m.in. olejem hydraulicznym lub olejem silnikowym2, 3). Klasyfikacji materiałów, które są ogólnodostępnymi wyrobami handlowymi na rynku europejskim, dokonano opierając się na wynikach analizy zapalności powierzchniowej i krawędziowej na podstawie normy4) oraz szybkości rozprzestrzeniania płomienia po pionowo umieszczonych próbkach materiałów wykończenia wnętrz na podstawie normy5), a także w wyniku analizy intensywności wydzielania dymu metodą testu jednokomorowego przy dwóch gęstościach 2116 97/12(2018) strumienia promieniowania cieplnego (25 kW/m2 i 50 kW/m2) przy obecności i braku obecności bodźca pilotowego, wykonanej zgodnie z normą6). Wykonano dodatkowe badania dla dwóch materiałów obiciowych zaklasyfikowanych wg tych badań, jako trudno zapalne. Próbkami o nazwach handlowych Arizona oraz Tofe corium pokryto przygotowane wcześniej i wypełnione pianką poliuretanową układy tapicerskie, odzwierciedlające krzesła zgodnie z wymaganiami norm7, 8). W ten sposób określono zachowanie się materiałów w kontakcie z płomieniem zapałki oraz wyrobem tytoniowym (papieros), pomimo że w niektórych publikacjach zaleca się modyfikację i roz więcej »

Badania nad enzymatyczną hydrolizą polisacharydów w słomie sorgo i konwersją monosacharydów do etanolu - DOI:10.15199/62.2018.12.36

Katarzyna Kotarska Wojciech Dziemianowicz Anna Świerczyńska

Koncepcja rozwoju biopaliw II generacji opiera się na założeniu, że surowcem do ich wytwarzania powinna być odpadowa biomasa oraz inne substancje odpadowe pochodzenia organicznego1). Budowa chemiczna oraz wysoka kaloryczność biomasy roślinnej zawierającej celulozę oraz ligninę pozwala zaliczyć ją do surowców z tzw. grupy odnawialnych źródeł energii oraz umożliwia wykorzystanie jej w różnych procesach konwersji2, 3). Proces hydrolizy kompleksu lignocelulozowego jest najbardziej limitującym etapem degradacji biomasy, gdyż mikrowłókna celulozy stabilizowane są przez wiązania wodorowe i otoczone przez polisacharydy hemicelulozy (mannany i ksylany)4, 5). W ciągu ostatnich kilkunastu lat wzrosło zainteresowanie badaniami dotyczącymi metod chemicznej degradacji poszczególnych struktur lignocelulozowych, a w konsekwencji maksymalizacji wydajności bioprocesów. Tendencja ta obserwowana jest głównie w przypadku procesów fermentacji alkoholowej i metanowej, które prowadzą do wytwarzania bioetanolu i biogazu3, 6). Najbardziej efektywną i perspektywiczną metodą hydrolizy celulozy jest metoda enzymatyczna, która prowadzi do otrzymania pentoz i heksoz. Możliwe jest stosowanie celulaz oraz hemicelulaz wytwarzanych przez organizmy pro- i eukariotyczne. Badania wykazały, że dodatek do surowca lignocelulozowego mieszaniny enzymów celulaz i hemiceluloz może poprawić szybkość i wydajność biokonwersji, gdyż usuwana hemiceluloza odsłania włókna celulozy i zwiększa dostępność substratu7, 8). Na zasadność stosowania etapu chemicznej hydrolizy biomasy lignocelulozowej wskazują Michalska i Ledakowicz3). W badaniach swoich wy więcej »

Badania porównawcze podatności modyfikowanych olejów roślinnych na biodegradację - DOI:10.15199/62.2018.12.25

Hanna Studnik Jolanta Iłowska Justyna Chrobak Michał Szmatoła Iwona Szwach Rafał Grabowski Jolanta Drabik

Badania podatności na biodegradację produktów chemicznych opierają się na laboratoryjnej analizie rozkładu substancji organicznych przez mikroorganizmy obecne w osadzie czynnym. Ocenie poddawane są zarówno substancje rozpuszczalne, jak i nierozpuszczalne w wodzie, w tym oleje. Dotychczas główne zainteresowanie producentów i użytkowników środków smarowych dotyczyło przede wszystkim ich właściwości podstawowych i trybologicznych. Były to kryteria konieczne i wystarczające do oceny przydatności smaru do wybranych zastosowań. Jednak coraz częściej dodatkowym kryterium, oprócz parametrów użytkowych, jest ocena oddziaływania środków na środowisko w aspekcie podatności na biodegradację i toksyczności. W pewnych gałęziach przemysłu, takich jak przemysł spożywczy, farmaceutyczny lub kosmetyczny, konieczne jest stosowanie środków smarowych o nietoksycznym i fizjologicznie obojętnym charakterze1, 2). Mechanizmy biodegradacji Biodegradacja powszechnie rozumiana jest jako całokształt procesów mikrobiologicznego rozkładu związków organicznych. Oceniając Two common vegetable oils were modified by oxidn. according to J. Iłowska et al. (2018) and studied for biodegrdn. in a mixt. with lubricating oils (1.7:1 or 1.5:1 by vol.). The vegetable oils were totally biodegradable also after addn. of limited amt. of mineral oil (40%). Smary na bazie oleju roślinnego wydają się być atrakcyjną alternatywą dla konwencjonalnych smarów opartych na ropie naftowej oraz na olejach mineralnych lub syntetycznych. Nadal jednak nie zdominowały rynku ze względu na niektóre parametry trybologiczne, które nie są odpowiednie do wszystkich zastosowań. Wyzwania w tej dziedzinie mają na celu poprawę właściwości olejów roślinnych bez pogorszenia ich parametrów środowiskowych. Modyfikacja chemiczna olejów roślinnych rozwiązuje problemy strukturalne związane z tymi olejami, co z kolei przekłada się na zwiększoną ich stabilność termiczną i trwałość oksydacyjną. Również więcej »

Badania różnych waekstrakcji do fazyriantów stałej w ilościowej analizie kofeiny - DOI:10.15199/62.2018.12.23

Michał Adamczak Gabriela Kamińska Jolanta Bohdziewicz

Kofeina jest substancją będącą składnikiem wielu powszechnie stosowanych produktów spożywczych, takich jak kawa, herbata, kakao i napoje energetyczne. Ponadto występuje w wielu gatunkach roślin.Posiada właściwości stymulujące, stosowana bywa również jako lek nasercowy oraz diuretyk1, 2). Kofeina zmniejsza poczucie zmęczenia, działa pozytywnie na koncentrację i polepsza nastrój konsumenta. Jej wysokie stężenie w wodach powierzchniowych i podziemnych jest wynikiem niezwykle dużego spożycia tego produktu przez ludzi na całym świecie, w przeciwieństwie do innych mikrozanieczyszczeń, które są uwalniane w niewielkich ilościach, lecz są zdecydowanie trwalsze w środowisku. Na podstawie stężenia kofeiny w wodach naturalnych określa się wpływ ścieków komunalnych na środowisko wodne2, 3). Z tego powodu konieczne jest opracowanie skutecznej metody wykrywania i analizy kofeiny w próbkach, przy zastosowaniu jak najmniejszej ilości odczynników chemicznych, zgodnie z obowiązującymi trendami. Ekstrakcja do fazy stałej (SPE) jest obecnie szeroko stosowaną metodą przygotowania próbek do analiz chromatograficznych i instrumentalnych, obok ekstrakcji ciecz-ciecz, mikroekstrakcji do fazy stacjonarnej, ekstrakcji sorpcyjnej, mikroekstrakcji za pomocą rozpuszczalnika oraz ekstrakcji membranowej4, 5). Zastosowanie jednej z tych technik w procesie analizy próbek jest konieczne ze względu na niewielkie stężenia mikrozanieczyszczeń w środowisku6). Technika SPE ma wiele zalet. Przede wszystkim pozwala ona na osiągnięcie powtarzalnych wyników bez użycia kosztownego sprzętu. Badania mogą być wykonywane szybko i prosto, a także możliwe jest dokonywanie analizy próbek o dużych objętościach oraz automatyzacja całego procesu6, 7). Typowa procedura przeprowadzenia SPE składa się z kilku etapów. Najpierw kolumna jest kondycjonowana za pomocą odpowiedniego rozpuszczalnika. Następuje wówczas solwatacja grup funkcyjnych materiału sorpcyjnego kolumny. W dalszym etapie p więcej »

Badanie transportu jonów metali w wybranych układach separacyjnych - DOI:10.15199/62.2018.12.11

Martyna Rzelewska-Piekut Małgorzata Janiszewska Katarzyna Staszak Magdalena Regel-Rosocka

W związku ze wzrostem zarówno świadomości ekologicznej, jak i potrzeb rynkowych, odzysk metali ze zużytych odpadów jest ważnym zagadnieniem badawczym, a jego znaczenie zwiększa się z roku na rok. W celu rozwiązania problemu malejącej eksploatacji coraz uboższych złóż naturalnych proponuje się dwa podejścia: pierwsze z nich to poszukiwanie innych źródeł pozyskiwania metali, np. konkrecje polimetaliczne na dnie oceanów, a drugie to pozyskiwanie metali ze źródeł odpadowych, co chroni nie tylko naturalne złoża surowców, ale także, co bardzo istotne, przyczynia się do zmniejszenia ilości odpadów. To drugie podejście wpisuje się doskonale w nowy model gospodarki o obiegu zamkniętym GOZ (circular economy). Możliwość zawracania odpadów do procesu obniża koszty jego prowadzenia, a jednocześnie ogranicza przedostawanie się do środowiska takich szkodliwych składników, jak np. metale ciężkie. Dzięki takiemu rozwiązaniu możliwe jest zamknięcie cyklu życia produktu i przejście z modelu gospodarki liniowej (pozyskanie surowca - produkcja - użytkowanie - utylizacja odpadu) na model cyrkulacyjny (produkcja - użytkowanie - wykorzystanie odpadu jako surowca w kolejnym cyklu produkcyjnym). Zwykle wstępnym etapem pozyskiwania jonów metali z rud lub odpadów stałych jest ługowanie, podczas którego dochodzi do wymywania pożądanego składnika z fazy stałej za pomocą odpowiedniego rozpuszczalnika (ekstrakcja ciało stałe-ciecz). Stąd istotny jest dobór właściwego czynnika ługującego, dzięki któremu separowany składnik przejdzie z odpadu do fazy ciekłej, a zanieczyszczenia pozostaną w fazie stałej (dzięki czemu można łatwo wydzielić pożądane składniki z roztworu). Przeważnie ługowanie prowadzone jest w niskich temperaturach, co stanowi jedną z największych zalet stosowania technik hydrometalurgicznych. Roztwory po ługowaniu, np. po wytrawianiu złomu elektronicznego, zużytych katalizatorów lub elementów stalowych, stanowią złożoną mieszaninę jonów metali, więcej »

Badanie transportu masy i charakterystyki mieszania w przepływie segmentowym - DOI:10.15199/62.2018.12.2

Jakub Dzierla Maciej Staszak Krzysztof Alejski

W procesach, które biegną w układzie wielofazowym istotnym czynnikiem jest odpowiednie rozwinięcie powierzchni pomiędzy fazami. Umożliwia to intensyfikację procesów i jednocześnie ma korzystny wpływ kluczowego etapu, jakim jest transport masy pomiędzy fazami, na kinetykę procesu. Wielofazowe mikroreaktory ciecz-ciecz stanowią dobrą alternatywę dla reaktorów konwencjonalnych w tym obszarze. Charakteryzują się małym stosunkiem sił inercyjnych do oddziaływań lepkościowych, małymi odległościami dla procesów dyfuzji, dużą wartością stosunku pola powierzchni międzyfazowej do objętości, stosunkowo łatwym utrzymaniem wymaganych temperatur oraz małym rozrzutem czasu przebywania. Z tego względu umożliwiają one bardziej niezawodne prowadzenie wielofazowych procesów jednostkowych1, 2). Mikroreaktory strukturalne mogą także być projektowane w taki sposób, aby można w nich było prowadzić procesy wieloetapowe, np. ekstrakcję. Wieloetapowy proces realizuje się w pojedynczym kompaktowym aparacie3-5). W tego typu reaktorach prowadzi się procesy, w których obie fazy to niemieszające się ciecze6-9). Najwięcej uwagi poświęca się przepływom typu segmentowego, w których następuje 97/12(2018) 1999 Dr hab. inż. Krzysztof ALEJSKI, prof. nadzw. PP - notkę biograficzną i fotografię Autora drukujemy w bieżącym numerze na str. 2005. wyraźne rozdzielenie obu faz oraz widoczne cykliczne tworzenie się pęcherzy zajmujących cały przekrój reaktora10-13). Dobrze rozwinięty przepływ zapewnia stabilne utrzymanie granicy międzyfazowej, ułatwiając jednocześnie szacowanie kinetyki transportu masy oraz jego wpływ na cały proces. Najpopularniejszymi geometriami tego typu reaktorów są kształty Y oraz T, za pomocą których można zapewnić odpowiedni charakter przepływu. Wpływ na wydajność procesu mają średnice wewnętrzne kapilar i ich długość, natężenie przepływu, stosunek ilości faz, a także właściwości fizyczno-chemiczne, wśród których bardzo istotne jest napięcie między więcej »

Doksorubicyna i jej kompleksy w terapiach nowotworów - DOI:10.15199/62.2018.12.33

Dorota Filipiuk Włodzimierz Lewandowski Renata Świsłocka Grzegorz Świderski

Nowotwory stanowią poważny problem zdrowotny zarówno w Polsce, jak i na świecie. W ostatnich latach obserwuje się wzrost liczby zachorowań na nowotwory złośliwe, które stanowią drugą po chorobach układu krążenia przyczynę zgonów. Prognozy wskazują, że ogólna liczba zachorowań będzie systematycznie wzrastać, stając się pierwszą przyczyną zgonów osób przed 65 rokiem życia. Niestety przyczyny większości nowotworów nie zostały do końca poznane. Czynnikami wpływającymi na wzrost zachorowalności mogą być zarówno czynniki środowiskowe, jak i mutacje genetyczne. Rozwój metod leczenia nowotworów, jaki miał miejsce w ostatnich latach, wskazuje na konieczność poszukiwania wciąż nowych, bardziej skutecznych i bezpiecznych leków. Mimo szybkiego rozwoju nowoczesnych sposobów walki z nowotworami, chemioterapia pozostaje jedną z ważniejszych, a w przypadku niektórych nowotworów (np. białaczka), jedyną metodą leczenia. Mechanizm działania większości dotychczas opracowanych leków przeciwnowotworowych wiąże się z ich oddziaływaniem z DNA. Pierwsze odkryte chemioterapeutyki wpływały głównie na syntezę DNA lub powodowały uszkodzenia nici nukleinowych, niemożliwe do naprawienia w sposób samodzielny przez komórki1). W miarę prowadzonych badań poznano nowe mechanizmy działania leków przeciwnowotworowych, takie jak alkilacja nukleotydów, zakłócanie aktywności enzymów inicjujących replikację i transkrypcję materiału genetycznego oraz kierowanie komórek nowotworowych do samoniszczenia (apoptazy). Opracowanie jest częścią szerszego tematu pt. "Badania nad poprawą selektywności i aktywności wybranych leków i naturalnych związków o właściwościach przeciwnowotworowych pod wpływem kompleksowania metalami", realizowanego w ramach grantu nr 2014/13/B/ NZ7/02352 przez Politechnikę Białostocką, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku i M.D. Anderson Cancer Center, Houston (USA). Przedmiotem tych badań jest (i) poszukiwanie nowych, bardziej skutecznych i selektywnych więcej »

III Debata "Inwestycje i rozwój przemysłu chemicznego w Polsce"

Tematem kolejnej debaty przeprowadzonej dn. 19 listopada 2018 r. w sali konferencyjnej Ministerstwa Inwestycji i Rozwoju z inicjatywy Izby w ramach Kampanii "Polska Chemia" była przyszłość polskiej chemii. Tę przyszłość określają prowadzone dziś inwestycje w obszarze jej core business. W debacie wzięło udział ok. 30 przedstawicieli przemysłu, administracji państwowej i nauki. Debatę otworzyła Pani Anna Siejda, dyrektor Biura Ministra w Ministerstwie Inwestycji i Rozwoju, a następnie Pan dr inż. Tomasz Zieliński, prezes zarządu Izby, scharakteryzował sytuację polskiego przemysłu chemicznego w świetle dostępnych wyników finansowych tej branży za 2017 r. Powiedział on, że - innowacje są motorem napędowym inwestycji w polskiej chemii. Ponad 60% przedsiębiorstw branży wprowadziło w ostatnich latach innowacje. To prawie dwa razy więcej niż średnia całego przemysłu. W swoim wystąpieniu prezes T. Zieliński powiedział także - że ogromnym wsparciem dla rozwoju innowacyjności w chemii był Program Sektorowy In więcej »

Inwersyjna chromatografia gazowa techniką charakterystyki fizykochemicznej surowców, biomateriałów i produktów końcowych - DOI:10.15199/62.2018.12.12

Adam Voelkel Beata Strzemiecka Kasylda Milczewska Katarzyna Adamska

Technika inwersyjnej (odwróconej) chromatografii gazowej IGC (inverse gas chromatography) jest interesującą odmianą znanej od kilkudziesięciu lat chromatografii gazowej. Pierwsze badania, w których wykorzystywano tę wersję chromatografii pojawiły się w latach 60. XX w., a dotyczyły badań aktywności katalizatorów i charakterystyki adsorbentów. Warto tu wspomnieć o działaniach polskich badaczy, takich jak prof. T. Paryjczak i prof. J. Ościk. Obecnie jest to technika znana i popularna, a przedmiotem badań jest zróżnicowana gama materiałów. Podstawową cechą IGC jest wykorzystanie badanego materiału jako fazy stacjonarnej w krótkiej kolumnie chromatograficznej. Do tak przygotowanego układu pomiarowego wprowadzane są pojedynczo lotne związki testowe. Na podstawie ich parametrów retencji wnioskuje się o właściwościach badanego materiału. Badane są zarówno materiały mające konsystencję cieczy w temperaturze pomiaru, jak też będące ciałami stałymi (np. minerały). Wiele publikacji dotyczy badań polimerów, blend polimerowych i kompozytów z matrycą polimerową. Badane ciecze (np. oleje silnikowe) muszą mieć ograniczoną lotność ze względu na możliwość "ucieczki" z kolumny chromatograficznej. W przypadku układów polimerowych należy zwrócić baczną uwagę na wykorzystywany zakres temperatur, gdyż od stanu badanego materiału zależy mechanizm retencji związków testowych, a w konsekwencji stosowana procedura obliczania parametrów charakteryzujących na podstawie danych retencyjnych. Zakres temperatur stosowanych w badaniach tą techniką jest szeroki, od poniżej 0°C do ok. 400°C. W badaniach wykorzystuje się zarówno klasyczne chromatografy gazowe (często z korektami konfiguracji), jak i sprzęt przeznaczony dla techniki IGC. Retencja związków testowych na badanym materiale będącym cieczą w warunkach pomiaru może zachodzić wg jednego z co najmniej trzech mechanizmów, takich jak (i) podział pomiędzy fazę gazową a badany materiał w stanie cieczy, (ii) ad więcej »

Kompozyty polimerowe z odnawialnymi napełniaczami lignocelulozowymi - DOI:10.15199/62.2018.12.5

Aleksandra Grząbka-Zasadzińska Sławomir Borysiak

Kompozyty polimerowe z napełniaczami lignocelulozowymi wzbudzają w ostatnich latach szczególną uwagę nie tylko ośrodków naukowych, ale również przemysłu. Duże zainteresowanie takimi materiałami wynika ze specyficznych właściwości napełniaczy odnawialnych, które mogą być alternatywą dla innych, powszechnie stosowanych napełniaczy, takich jak np. włókna węglowe, włókna szklane, krzemionka lub talk1). Jako matrycę polimerową stosuje się polietylen, polipropylen, poli(chlorek winylu), polistyren, a także materiały biodegradowalne, takie jak np. polilaktyd i chitozan. Opracowanie procesu wytwarzania materiałów kompozytowych składających się z materiałów lignocelulozowych i polimerów inżynierskich wymaga przeanalizowania takich zagadnień, jak trwałość termiczna składników naturalnych, optymalizacja parametrów przetwórczych, rodzaj napełniacza lignocelulozowego, topografia powierzchni napełniacza oraz aktywność nukleacyjna składników kompozytu. Kluczowym problemem dotyczącym wytwarzania materiałów kompozytowych jest uzyskanie dobrej adhezji międzyfazowej pomiędzy matrycą polimerową a napełniaczem lignocelulozowym2). Brak dobrej adhezji odpowiedzialny jest za tworzenie agregatów i w konsekwencji za słabą dyspersję napełniacza w matrycy polimerowej. W celu poprawy adhezji międzyfazowej konieczne jest stosowanie modyfikacji chemicznej napełniaczy celulozowych3, 4), ich modyfikacji fizycznej5) lub dodatku kompatybilizatorów6). Studia literaturowe wykazały jednak sporo kontrowersji, gdyż nie każda modyfikacja napełniacza powoduje poprawę właściwości mechanicznych materiałów kompozytowych7). Opracowanie technologii otrzymywania materiałów kompozytowych wymaga uwzględnienia etapu związanego z doborem właściwej metody modyfikacji. Ten istotny etap powinien obejmować analizę topografii i aktywności nukleacyjnej napełniaczy, która ulega zmianom w wyniku zachodzących procesów usuwania ligniny, składników małocząsteczkowych, a także przebiegu def więcej »

Mikroglony jako czynnik inicjujący oczyszczanie odcieku pofermentacyjnego, powstającego przy produkcji biogazu - DOI:10.15199/62.2018.12.18

Paweł Jedynak Jan Burczyk Sebastian Borowski Paweł Kaszycki Małgorzata Hałat-Łaś Magdalena Kędra Khongorzul Mungunkhuyag Przemysław Malec

Dynamiczny rozwój technologii produkcji biogazu jest efektem rosnącego dostosowania gospodarki do pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych1). Według Urzędu Regulacji Energetyki w końcu 2016 r. w Polsce funkcjonowały 303 biogazownie2). Potencjał tej technologii uwarunkowany jest bardzo wydajnym wykorzystaniem energii zakumulowanej w biomasie, tanim surowcu, będącym zwykle odpadem powstającym w wyniku działalności rolniczej lub przemysłowej. Utylizacja biomasy (w tym liści, gnojowicy zwierzęcej, odpadów spożywczych, gospodarczych i komunalnych)2-6) poprzez fermentację beztlenową jest zarówno opłacalnym źródłem odnawialnej energii, jak i przykładem racjonalnego, wydajnego gospodarowania zasobami, zgodnego z promowaną koncepcją gospodarki o obiegu zamkniętym (circular economy)7). Technologia ta jest także bardziej przyjazna środowisku, ze względu na zbilansowaną emisję CO2, uwalnianego ze źródeł materii organicznej, w której był on uprzednio związany. Istniejące technologie produkcji biogazu generują również produkty uboczne, którymi są odcieki i osady pofermentacyjne. Fermentacja metanowa surowców pochodzenia roślinnego pozwala na wykorzystanie bogatych w substancje mineralne odcieków i osadów pofermentacyjnych jako nawozów stosowanych w uprawach roślin. Jednak w przypadku odcieków powstających w wyniku fermentacji odpadów komunalnych (np. osady ściekowe) i/lub przemysłowych, rolnicze użytkowanie nie zawsze jest możliwe i zostało obwarowane wieloma Paweł Jedynaka, Jan Burczykb,c, Sebastian Borowskid, Paweł Kaszyckie, Małgorzata Hałat-Łaśe, Magdalena Kędraa, Khongorzul Mungunkhuyaga, Przemysław Maleca,* 97/12(2018) 2107 Dr Magdalena KĘDRA w roku 1991 ukończyła studia w zakresie biologii na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 2001 r. uzyskała stopień doktora nauk rolniczych na Wydziale Ogrodniczym Akademii Rolniczej w Krakowie. Pracuje w Zakładzie Fizjologii i Biochemii Roślin WBBiB UJ. Specjalnoś więcej »

Modelowanie i ocena właściwości środków smarowych stosowanych w przemyśle spożywczym - DOI:10.15199/62.2018.12.39

Jolanta Drabika * Magdalena Trzosa Rafał Kozdracha Małgorzata Wronaa Marek Wolszczaka Grzegorz Duszyńskib Mariusz Piątkowskic

Środki smarowe są powszechnie stosowane w pracy maszyn oraz urządzeń różnego przeznaczenia1), głównie jako środki zapewniające łagodniejszy przebieg procesów zużycia elementów systemu tribologicznego i tym samym zmniejszające ryzyko nieoczekiwanego uszkodzenia. Są one jednym z głównych czynników odprowadzających ciepło wytworzone w węźle tarcia, a także spełniają dodatkowe funkcje, takie jak np. zmniejszenie zagrożenia uszkodzenia materiałów wskutek korozji. W celu uzyskania wymaganych zastosowaniem właściwości smaru, w tym poprawy właściwości smarnych oraz zmniejszenia jego degradacji, stosuje się odpowiednie zestawy dodatków. W składzie smaru przeważającą część stanowi baza olejowa (nawet do 90%), a pozostałą część stanowi faza zdyspergowana oraz dodatki uszlachetniające2). Najczęściej stosowaną w smarach bazą wciąż są oleje mineralne z ropy naftowej, jednak ze względu na wzrastające wymagania ekologiczne poszukiwane są nowe odnawialne bazy olejowe do zastosowań w smarach. Oleje roślinne stanowią korzystną alternatywę dla ropopochodnych baz olejowych przede wszystkim ze względu na ich całkowitą biodegradowalność3) oraz wiele korzystniejszych cech fizyczno-chemicznych, takich jak duża wartość wskaźnika lepkości, mniejsze o ok. 20% straty parowania i lepsza smarność3-5). Niestety, takie cechy, jak np. słaba stabilność oksydacyjna lub nieregularne charakterystyki zapłonu ograniczają ich zastosowanie. Inne wady olejów roślinnych to tendencja do tworzenia osadów oraz mała stabilność hydrolityczna6). Dlatego też liczne badania dotyczą poprawy właściwości środków smarowych2, 7, 8). Do poprawy właściwości roślinnych baz olejowych wykorzystuje się inżynierię genetyczną9-13), chemiczną modyfikację struktury14-18), podwójnych wiązań w procesie epoksydacji19-21) lub polimeryzacji22, 23). W publikacji przeglądowej doko- Jolanta Drabika,*, Magdalena Trzosa, Rafał Kozdracha, Małgorzata Wronaa, Marek Wolszczaka, Grzegorz Duszyńskib, Mariusz P więcej »

Niebiologiczne metody degradacji surfaktantów niejonowych w środowisku wodnym - DOI:10.15199/62.2018.12.7

Klaudia Huszla Dorota Cierniak Marcin Wysokowski Bogdan Wyrwas

ZPC są szeroko stosowane w produktach chemii użytkowej oraz jako dodatki w złożonych procesach technologicznych. Zastosowanie surfaktantów wynika z ich zdolności do obniżania napięcia powierzchniowego, co jest następstwem ich specyficznej budowy. Cząsteczka surfaktantu składa się z części hydrofilowej oraz hydrofobowej. Najczęściej stosowany podział ZPC opiera się na produktach dysocjacji polarnej części cząsteczki w środowisku wodnym. Przekłada się to na właściwości danej grupy oraz możliwe zastosowania. Rozróżnia się surfaktanty jonowe, w tym anionowe, kationowe i amfoteryczne, oraz niejonowe. Anionowe ZPC to przede wszystkim środki myjące i odkażające. Surfaktanty kationowe są stosowane głównie do dezynfekcji oraz jako produkty zmiękczające, antyelektrostatyczne, antykorozyjne, emulgatory oraz zbieracze we flotacji. Amfoteryczne ZPC stosuje się m.in. w środkach higieny osobistej. Niejonowe surfaktanty są szeroko wykorzystywane m.in. w przemyśle wydobywczym, tekstylnym, metalurgicznym i agrochemicznym. Znalazły także zastosowanie w środkach czystości1, 2). Rosnąca skala zastosowań surfaktantów przekłada się na wzrost ich zużycia i produkcji. Według danych rynkowych w 2014 r. globalne zużycie ZPC wyniosło 17,5 mln t, prognozuje się, że w 2019 r. będzie to już 22,8 mln t. Globalne przychody z ich sprzedaży w 2014 r. wyniosły 30,4 mld USD, a w 2019 r. będzie to 40,3 mld USD. W globalnym rynku ZPC dominują kraje Azji i Pacyfiku (39% udziału w 2014 r.), a Europa znajduje się na miejscu trzecim z wynikiem 22% (2014 r.). Biorąc pod uwagę strukturę przychodów ze sprzedaży surfaktantów ze względu na ich rodzaj, to w 2014 r. 39% zajmowały anionowe ZPC, 37% niejonowe, 14% kationowe, a najmniej liczną grupę stanowiły surfaktanty amfoteryczne. Największy udział w sprzedaży mają mydła i detergenty, środki higieny osobistej oraz produkty stosowane w przemyśle włókienniczym3). Rynek surfaktantów w Polsce również wykazuje tendencję wzrostową ( więcej »

Nowe dodatki paszowe na bazie lucerny i nawłoci wzbogacone w mikroelementy metodą biosorpcji - DOI:10.15199/62.2018.12.26

Bartosz Ligas Grzegorz Izydorczyk Małgorzata Mironiuk Paulina Kowalczyk Anna Witek-Krowiak Katarzyna Chojnacka

W intensywnej hodowli zwierzęcej ważne jest dostarczenie paszy mającej skład dostosowany do aktualnego zapotrzebowania ze strony zwierząt gospodarskich1). Ważnymi składnikami niezbędnymi do prawidłowego przyrostu masy zwierząt oraz ich prawidłowego metabolizmu są białka, substancje energetyczne oraz mikroelementy. Jony Cu2+ odpowiadają za budowę i aktywację wielu enzymów2, 3), uczestniczą w oddychaniu mitochondrialnym4) i syntezie białek, np. melatoniny czy kreatyniny5). Spośród wielu funkcji, jakie pełnią jony Zn2+ w organizmach żywych można wymienić budowę struktur i aktywację enzymów6), regulację pracy trzustki7) czy udział w przewodzeniu sygnałów nerwowych w neuronach8). Obecność jonów Mn2+ jest potrzebna do prawidłowego rozwoju mózgu9) oraz ma wpływ na homeostazę tarczycy10). Mikroelementy są pobierane przez rośliny z gleby, a ich ilość silnie zależy od gatunku, rodzaju gleby, techniki oraz jakości nawożenia i warunków środowiskowych panujących podczas wegetacji rośliny. Ilość zawartych substancji odżywczych w paszy pochodzenia roślinnego często nie pokrywa dziennego zapotrzebowania na nie ze strony zwierząt hodowlanych. Dlatego stosuje się wzbogacanie pasz w dodatki mineralne zawierające odpowiednie dawki niezbędnych pierwiastków odżywczych. Klasyczne (mineralne) dodatki paszowe cechują się zmienną przyswajalnością mikroelementów przez zwierzęta. Badania nad przyswajalnością mikroelementów z różnych preparatów nie są jednak dobrze udokumentowane w literaturze11). Obiecującym trendem jest wiązanie jonów mikroelementów do biomasy, co pozwala na ich lepszą przyswajalność oraz ogranicza skutki ewentualnego efektu toksycznego. Tak przygotowany dodatek paszowy charakteryzuje się lepszą bioprzyswajalnością. Lucerna siewna (Medicago sativa) jest rośliną strączkową powszechnie stosowaną w wielu krajach jako pasza lub dodatek do pasz12). Próby zwiększenia wartości odżywczej tej rośliny odbywały się głównie z wykorzystaniem techni więcej »

Ocena wytrzymałości granul nawozów mineralnych przy wykorzystaniu rozkładu Weibulla - DOI:10.15199/62.2018.12.22

Wojciech Przystupa Piotr Rusek Janusz Nowak

Jedną z najważniejszych fizycznych właściwości nawozu określających stopień jego przydatności do konkretnego systemu dystrybucji i aplikacji jest wytrzymałość mechaniczna granul1). W odniesieniu do granulatów nawozowych głównym elementem oceny wytrzymałości mechanicznej granul jest wytrzymałość na ściskanie, a jej miarą jest siła niezbędna do rozkruszenia pojedynczej granuli nawozu2-4). Z badań5-15) nad technologiami otrzymywania nawozów wynika, że mechaniczna wytrzymałość granul na ściskanie zależy od rodzaju nawozu, metod granulacji oraz rodzaju stosowanych dodatków wykorzystywanych przy ich produkcji. Na podstawie literatury16-18) można stwierdzić również, że siła potrzebna do zniszczenia pojedynczej granuli wzrasta wraz z wielkością granuli i zależność ta dotyczy nawozu zarówno suchego, jak i wilgotnego. W Polsce, zarówno w jednostkach naukowych, jak i w przemyśle nawozowym, do pomiarów wytrzymałości granul na ściskanie najczęściej jest wykorzystywana aparatura firmy Erweka GmbH, która umożliwia jednoczesny pomiar siły rozkruszającej oraz średnicy granuli poddanej testowi. Pomiary wytrzymałości wykonuje się dla określonej frakcji, która rozmiarem odpowiada średniemu rozmiarowi granul. Wyniki badań wytrzymałościowych ograniczają się zwykle do podania średniej wartości siły niszczącej pojedynczą granulę3, 5, 6, 19, 20). Niestety, średnie wartości nie informują o rozkładzie siły niszczącej granule. Ponadto w przypadku badań wytrzymałościowych, gdzie rozrzut otrzymywanych wyników jest duży, wyniki odstające w istotny sposób wpływają na wartości średnie obliczone jako wartość średnia ze wszystkich pomiarów21). Jednym z podstawowych rozkładów statystycznych wykorzystywanych do analizy wyników badań wytrzymałościowych jest rozkład Weibulla22, 23), którego funkcję gęstości prawdopodobieństwa p(F) przedstawia wyrażenie (1): (1) w którym m oznacza parametr kształtu, F 0 parametr skali, a F wartość zmiennej rzeczywistej (wartość s więcej »

Ochrona środowiska. Przepisy, interpretacje, rozwiązania i trendy

AJS

W dniach 24-26 października 2018 r. w Domu Wypoczynkowym "Jawor" w Ustroniu- -Jaszowcu odbyła się XIX Ogólnopolska Konferencja Naukowo-Techniczna "Ochrona środowiska. Przepisy, interpretacje, rozwiązania i trendy". Konferencję zorganizował Oddział Gliwicki SITPChem we współpracy z Wydziałem Chemicznym Politechniki Śląskiej, Polską Izbą Przemysłu Chemicznego i Radą Miejską Federacji NOT w Gliwicach. W Konferencji wzięło udział ok. 50 przedstawicieli wyższych uczelni, instytutów naukowo- -badawczych i przemysłu. Konferencję otworzył i powitał uczestników Pan mgr inż. Jerzy Kropiwnicki, wiceprezes Zarządu Głównego SITPChem, który prowadził też obrady w pierwszym dniu Konferencji. Konferencję otwarł referat Pani mgr inż. Bożeny Kuzio- -Wasilewskiej (Instytut Gospodarowania Odpadami, Katowice) na temat "odpadowej reformy, czyli nowelizacji ustawy o odpadach przemysłowych". Ostatnie głośne pożary na składowiskach odpadów spowodowały nowelizację ustawy o odpadach. Sytuacja na rynku odpadów z tworzyw sztucznych (TS) uległa istotnemu pogorszeniu, bowiem Chiny przestały przyjmować te odpady do dalszego przetwórstwa i pojawiły się one na rynku europejskim w dużych ilościach. Ustawa narzuca obowiązek wizyjnego nadzoru składowisk (monitoringu) z dostępem do obrazu dla pracowników Wojewódzkich Inspektorów Ochrony Środowiska. Monitorowany musi być cały teren składowiska wraz z otaczającym go pasem o szerokości 15 m. Składowiska muszą uzyskać audyt uprawnionych instytucji. Uregulowane zostały sprawy dojazdu do składowiska (droga dojazdowa musi mieć 7 m szerokości), sprawy dzierżawy i własności terenu. W czasie 12 miesięcy od wejścia modyfikacji ustawy w życie wszystkie składowiska muszą spełnić nowe wymogi. Określono nowe, wyższe stawki opłat za składowanie odpadów zależne od ich rodzaju oraz opłaty z tytułu roszczeń. Określono też czas składowania odpadów (najwyżej na 1 rok) i podwyższono wymagania przeciwpożarowe. Te wysokie więcej »

OD REDAKCJI

Andrzej Jan Szyprowski

Bohaterem zeszytu grudniowego naszego czasopisma jest Wydział Technologii Chemicznej Politechniki Poznańskiej. Wydział ten jest na nam bardzo bliski, bowiem jego pracownicy stanowią czołówkę naszych Autorów ze szkół wyższych, obok naukowców z AGH oraz Politechnik Wrocławskiej, Łódzkiej i Krakowskiej. Na zlecenie tego Wydziału w 2006 r. wydrukowaliśmy materiały V Kongresu Technologii Chemicznej w Poznaniu (11-15 września 2006 r.). W dwóch tomach, liczących 464 i 386 stron, opublikowaliśmy wówczas 220 artykułów uczestników Kongresu. Praca była świetnie zorganizowana, prace przesyłane terminowo i od tego czasu mam bardzo wysoką opinię o "poznańskiej organizacji i terminowości". Wśród publikacji kongresowych było ponad 50 prac Autorów z Wydziału Technologii Chemicznej i ten Wydział znajduje się wśród uczelni technicznych najliczniej publikujących u nas artykuły naukowe. Praca przy opracowaniu publikacji kongresowych trwała pół roku, prawie nie wychodziliśmy z redakcji, ale wydanie tych zeszytów było wielkim sukcesem wydawniczym i organizacyjnym naszej redakcji. Od tego czasu nie boimy się przyjmowania tak dużych zleceń, gdyż wiemy, że jesteśmy w stanie je dobrze zrealizować. Wydanie zeszytów z pracami prezentowanymi na Kongresie w Poznaniu dobrze nas przygotowało do druku zeszytów liczących po 200 i więcej stron i zawierających po 40 publikacji naukowych. Innym ważnym zleceniem z Wydziału Technologii Chemicznej był druk materiałów VII i VIII Sympozjum "Czwartorzędowe sole amoniowe i obszary ich zastosowania". Wydrukowaliśmy je w zeszycie listopadowym 2010 r. (35 publikacji) i w zeszycie wrześniowym 2013 r. (34 publikacje). Nasza współpraca, podobnie jak w 2006 r., przebiegała doskonale, zeszyty zostały wydrukowane terminowo. O historii Wydziału Technologii Chemicznej Politechniki Poznańskiej, j więcej »

Osady nieorganiczne w procesach wydobycia ropy i gazu. Cz. II**. Inhibitory - DOI:10.15199/62.2018.12.31

Wojciech Mazela Michał Pajda Wojciech Krasodomski

Ryzyko wytrącania się osadów nieorganicznych w przemyśle naftowym występuje na wielu etapach, szczególnie podczas produkcji, zabiegów intensyfikujących wydobycie oraz podczas transportu kopalin. W pierwszej części artykułu omówiono przyczyny występowania tych osadów, scharakteryzowano miejsca najbardziej wrażliwe na ich obecność, skład chemiczny osadów, skutki ich gromadzenia się w złożu i instalacji wydobywczej, a także omówiono najważniejsze metody usuwania oraz inhibitowania powstawania osadów1). Celem drugiej części pracy jest omówienie rodzajów związków chemicznych stosowanych jako inhibitory osadów najczęściej występujących w przemyśle. Substancje te, oprócz inhibitorów korozji2, 3), parafin4, 5), hydratów6) i deemulgatorów7, 8), stanowią podstawową grupę środków chemicznych stosowanych w przemyśle naftowym.Zastosowanie inhibitorów ma na celu spowolnić, opóźnić lub znacznie zminimalizować proces wytrącania się osadów. Metoda taka jest efektywna, stosunkowo prosta i ekonomicznie uzasadniona. Znane są zarówno inhibitory ograniczające wytracanie się soli, takich jak CaCO3 i BaSO4 9), jak również inhibitory ograniczające procesy korozji, które sprzyjają wytrącaniu się osadów związków żelaza10). Inhibitory stosuje się zazwyczaj w postaci roztworów wodnych. Istnieją jednak sytuacje, w których takie konwencjonalne zabiegi wodne nie są odpowiednie lub mogą mieć niepożądane skutki uboczne, takie jak uszkodzenie formacji złożowej. W takiej sytuacji należy stosować układy bezwodne. Ze względu na swój hydrofilowy charakter, inhibitory dobrze rozpuszczają się tylko w wodzie. Opis układów, w których mogą być stosowane różne rodzaje inhibitorów, przedstawiono w pracy Vazquez’a11). Inhibitory dobiera się w zależności od rodzaju i intensywności występowania osadów, składu chemicznego wody (tolerancja wapnia) oraz od metody wprowadzania środka chemicznego. Pod uwagę należy wziąć również zmiany zachodzące w czasie eksploatacji złoża, więcej »

PERSONALIA

Dr inż. Paweł BIELSKI z dniem 26 września 2018 r. został wyznaczony przez Ministra P r z e d s i ę b i o r c z o ś c i i Technologii do pełnienia obowiązków dyrektora Instytutu Farmaceutycznego w Warszawie. Pełną sylwetkę Pana P. Bielskiego wydrukowaliśmy w Przem. Chem. 2016, 95, nr 12, 2490. Źródło: Inf. Instytutu Farmaceutycznego, 29 listopada 2018 r. Prof. dr hab. Izabela NOWAK dnia 17 września 2018 r. decyzją Kolegium Wyborczego została powołana do pełnienia funkcji prezesa Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Chemicznego na kadencję 2019-2021. Pani prof. I. Nowak w roku 1993 ukończyła studia na Wydziale Chemii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Jest profesorem nadzwyczajnym i kierownikiem Pracowni Chemii Stosowanej na tym wydziale. W 1997 r. uzyskała stopień doktora w zakresie chemii, a w 2006 r. stopień doktora habilitowanego. Doświadczenie zawodow więcej »

Petrochemia staje się siłą napędową wykorzystania ropy naftowej i odbiorcą nadwyżek gazu płynnego - DOI:10.15199/62.2018.12.13

Mariusz Łaciak Rafał Biały Piotr Janusz Adam Szurlej Andrzej Paweł Sikora Mateusz Piotr Sikora

Pierwotnie gaz z łupków, a obecnie ropa naftowa z łupków zmieniły na dobre przemysł naftowy. Sektor upstream poszukując gazu ziemnego z formacji niekonwencjonalnych, odkrył oraz (z równie wielkim sukcesem) zaczął wydobywać ropę z łupków. Użycie technologii szczelinowania hydraulicznego, znanej jeszcze przecież w latach czterdziestych XX w., jej udoskonalenie i dostosowanie do warunków geologicznych zmieniło światowe rynki węglowodorów. Ostatnie lata przyniosły diametralne zmiany nie tylko w zakresie wydobycia węglowodorów, ale także i handlu nimi. Największym na świecie producentem ropy naftowej w 2017 r. (po raz kolejny) były Stany Zjednoczone (620 mln t), przed Arabią Saudyjską (560 mln t) i Rosją (548 mln t). Te trzy kraje odpowiadały w sumie za ponad jedną trzecią globalnego wydobycia ropy naftowej (36%). Na kolejnych miejscach wśród największych światowych producentów znalazły się Kanada (242 mln t), Iran (229 mln t) oraz Irak (226 mln t). Energy Information Administration (EIA), czyli statystyczne biuro Departamentu Energii, podała, że w październiku 2018 r. oczekuje wzrostu produkcji ropy z łupków w USA o 79 tys. bbl dziennie, do poziomu średnio 7,6 mln bbl dziennie. Zwyżka ta dotyczy siedmiu głównych pól naftowych w Stanach Zjednoczonych. Wydobycie ropy naftowej z łupków to kluczowy czynnik, który wpłynął na ogólny wzrost produkcji ropy w Stanach Zjednoczonych. O ile wydobycie z konwencjonalnych źródeł w USA znacząco się zmniejsza, to branża łupkowa rozwija się dynamicznie. W czerwcu 2018 r. dzienne wydobycie ropy naftowej w Stanach Zjednoczonych sięgnęło 10,7 mln bbl. Ta wzrostowa tendencja produkcji ropy naftowej w USA nadal trwa. Prognozy przewidują dalszy dynamiczny wzrost globalnego popytu na gaz ziemny z równoczesnym gwałtownym wzrostem podaży NGL (natural gas liquid) 1-3). A zatem również etanu. Doświadczenia z eksploatacji węglowodorów ze złóż niekonwencjonalnych, takich jak łupki i złoża zamkn więcej »

Plazmowe utlenianie elektrolityczne jako metoda ochrony przed korozją magnezu i jego stopów - DOI:10.15199/62.2018.12.27

Łukasz Florczak Ginter Nawrat Przemysław Kwolek Jan Sieniawski Andrzej Sobkowiak

Magnez, odkryty w 1808 r. przez Davy’ego, znajduje obecnie zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu1). Cechuje się on bowiem dużą względną wytrzymałością na rozciąganie (Rm/δ), małą gęstością (δ = 1,74 g/cm3), dostateczną stabilnością wymiarową, odpornością na uderzenia oraz dobrym przewodnictwem cieplnym i elektrycznym2). Właściwości mechaniczne magnezu sprawiają, że metal ten i jego stopy są obecnie szeroko stosowane w przemyśle motoryzacyjnym, lotniczym i kosmicznym, także komputerowym i telekomunikacyjnym, czyli tam, gdzie występuje konieczność obniżenia masy przy wysokich wymaganiach technicznych3, 4). Również lejność, spawalność i skrawalność magnezu przy spełnieniu określonych warunków powodują, że ciągle zwiększa się jego zastosowanie jako materiału konstrukcyjnego. Ze względu na nietoksyczność i biokompatybilność magnez i jego stopy są również wykorzystywane do wytwarzania implantów kostnych5, 6). Magnez ma jednak poważne wady, które ograniczają jego zastosowanie: nie jest odporny na zużycie w warunkach tarcia oraz charakteryzuje się małą twardością i słabą odpornością na korozję. Niektóre z jego właściwości, zwłaszcza wytrzymałość na rozciąganie i plastyczność, również w temperaturze podwyższonej (do ok. 250°C), uzyskuje się przez wprowadzenie pierwiastków stopowych, takich jak glin, mangan, cynk oraz pierwiastki ziem rzadkich (RE). Najbardziej powszechnym dodatkiem stopowym jest glin, który występuje w stopie magnezu zwykle w postaci roztworu stałego oraz fazy międzymetalicznej β (Mg17Al12). Wydzielenia fazy β wzdłuż granicy ziarn mają postać ciągłą lub występują w postaci płytkowej (wydzielenia nieciągłe). Wykazano, że wprowadzenie Al w ilości 3-9% do stopu zmniejsza szybkość jego korozji7). Korzystny wpływ glinu tłumaczy się tworzeniem wydzieleń fazy β, która pełni funkcję bariery antykorozyjnej8). Dodatek cynku poprawia lejność i zwiększa właściwości wytrzymałościowe stopu magnezu w tem więcej »

Pomiar wielkości cząstek osadu metodą dyfrakcji laserowej - DOI:10.15199/62.2018.12.32

Beata Fryźlewicz-Kozak

W procesie przerobu osadu czynnego główną rolę odgrywają skupiska mikroorganizmów, znane jako kłaczki. Ich właściwości fizyczne, przede wszystkim rozrzut ich wielkości i struktura, mają znaczący wpływ na transport substratu do wnętrza aglomeratów mikroorganizmów, ich flokulację i skuteczność oddzielenia biomasy osadu w osadnikach. Ich wielkość ma również decydujące znaczenie dla zdolności do rozkładu, zagęszczania oraz odwadniania osadu nadmiernego podczas jego unieszkodliwiania. Dodatkowo właściwości reologiczne mogą być związane z procesem obróbki. Przebieg rozkładu wpływa na właściwości fizyczne osadu. Rozrzut wielkości cząstek można wykorzystać do przewidywania etapu procesu rozkładu. Dlatego lepsze rozpoznanie zmienności wielkości kłaczka zależnej od stanu biologicznego ścieku umożliwia zwiększenie kontroli nad przerobem osadu czynnego1, 2). Problemy eksploatacyjne i niewystarczająca jakość oczyszczonego osadu są zwykle spowodowane przez zbyt duży lub zbyt mały rozmiar kłaczków, nieregularny ich kształt lub zbyt luźną strukturę. Dlatego istotna jest ciągła obserwacja kłaczków. Pomiar wielkości kłaczków osadu czynnego można przeprowadzić w różny sposób. Jedną z możliwości jest zastosowanie cyfrowej analizy obrazu (CAO), która stosowana jest do monitoringu osadu czynnego. Służy ona m.in. do szybkiej oceny wielkości kłaczków osadu i ich strukturalnych właściwości oraz do określenia udziału bakterii nitkowatych w osadzie. Te informacje są ściśle związane ze zdolnościami sedymentacyjnymi osadu oraz procesem oddzielania biomasy od ścieków oczyszczonych. Do opisu kłaczków wykorzystuje więcej »

Preparatyka katalizatorów glinowo-magnezowych do procesu oksyetylenowania metylowych estrów wyższych kwasów tłuszczowych - DOI:10.15199/62.2018.12.3

Magdalena Emmons-Burzyńska Marek Lukosek Dominik Paukszta Krzysztof Alejski

Oksyetylenowanie prowadzi do otrzymania niejonowych związków powierzchniowo czynnych, szeroko stosowanych w wielu gałęziach.przemysłu. Wśród potencjalnych surowców hydrofobowych stosowanych w tym procesie znajdują się metylowe estry wyższych kwasów tłuszczowych, będące produktem procesu transestryfikacji olejów i tłuszczów. Ze względu na obecność grupy estrowej oraz liniowych łańcuchów alkilowych należą one do związków przyjaznych środowisku1). Bezpośrednia reakcja oksyetylenowania tych surowców wymaga zastosowania katalizatora, który umożliwi wprowadzenie tlenku etylenu pomiędzy atomy tlenu i węgla w grupie metoksylowej. Analiza doniesień literaturowych dotyczących heterogenicznych tlenkowych katalizatorów glinowo-magnezowych wskazuje na możliwość ich zastosowania jako aktywnych katalizatorów tego procesu, pozwalających na syntezę produktu2). Synteza oksyetylatów metylowych estrów wyższych kwasów tłuszczowych na tlenkowym katalizatorze heterogenicznym ma dysocjacyjno-chemisorpcyjny mechanizm zaproponowany przez Hama3). Większość informacji związanych z tlenkowymi katalizatorami glinowo-magnezowymi znajdujących się w literaturze dotyczy zastosowania tychże katalizatorów w układzie zawierającym alkohol tłuszczowy jako hydrofobowy substrat. Dotychczas zastosowane kompozytowe tlenki glinowo-magnezowe w procesie oksyetylenowania metylowych estrów wyższych kwasów tłuszczowych prowadzą do produktu zawierającego nieprzereagowany substrat oraz charakteryzującego się szerokim rozkładem homologów. W celu uzyskania oksyetylenowanego produktu o wąskim rozkładzie homologów niezbędne jest zastosowanie katalizatora pozwalającego na wprowadzenie do substratu określonej liczby grup oksyetylenowych. 97/12(2018) 2005 Dr hab. inż. Dominik PAUKSZTA - notkę biograficzną i fotografię Autora drukujemy w bieżącym numerze na str. 2038. Wydział Technologii Chemicznej, Politechnika Poznańska, ul. Berdychowo 4, 60-965 Poznań, tel.: (61) 665-26-01, fax: ( więcej »

Przepływ płynów jedno- i wielofazowych przez siatki i złoża cząstek kulistych - DOI:10.15199/62.2018.12.10

Jacek Różański Sylwia Różańska Piotr T. Mitkowski Waldemar Szaferski Patrycja Wagner Agata Marecka-Migacz Adrianna Kuczora

Przepływ płynów newtonowskich przez ośrodki porowate jest dobrze poznany, a projektanci dysponują odpowiednimi narzędziami do przeprowadzenia obliczeń procesowych. Odmienna sytuacja występuje w przypadku płynów nienewtonowskich. Badania tego typu substancji są prowadzone przy użyciu płynów modelowych, którymi są najczęściej roztwory polimerów. Okazało się, że tradycyjne modele reologiczne pozwalają na uzyskanie zależności opisujących straty ciśnienia jedynie dla polimerów o łańcuchu charakteryzującym się znaczną sztywnością. W przypadku roztworów wielkocząsteczkowych polimerów o łańcuchu giętkim obserwuje się gwałtowne zmiany ciśnienia, których nie można wyjaśnić jedynie z zależności zmian lepkości w funkcji szybkości ścinania. Dla tego typu płynów do dziś nie poznano mechanizmu przepływu, ani nie zaproponowano modelu umożliwiającego przeprowadzenie obliczeń projektowych. Drugą grupą płynów, których przepływ przez złoże porowate nie został do tej pory w pełni poznany są emulsje. W tym przypadku niezwykle istotną rolę odgrywa wzajemna relacja między średnicą kropel i średnicą kanalików. Jeżeli ich rozmiary są porównywalne, to dochodzi do zmniejszenia przepuszczalności złoża1) oraz zmniejszenia średnicy kropel emulsji z niego wypływającej2). Tym samym przetłaczanie emulsji przez złoża porowate może być wykorzystane do ich homogenizacji. Tego typu cienkie warstwy cząstek są nazywane membranami dynamicznymi3). Do homogenizacji emulsji zamiast złoża porowatego można również wykorzystać siatki lub specjalnej konstrukcji sita4). W tego typu metodach poprzez dobór odpowiedniego rozmiaru cząstek złoża lub oczek siatki można wpływać na rozmiar powstałych kropel emulsji. Jacek Różański*, Sylwia Różańska, Piotr T. Mitkowski, Waldemar Szaferski, Patrycja Wagner, Agata Marecka-Migacz, Adrianna Kuczora 97/12(2018) 2041 Dr inż. Waldemar SZAFERSKI w roku 2001 ukończył studia na Wydziale Technologii Chemicznej Politechniki Poznańskiej w Pozna więcej »

Reinterkalacja i reeksfoliacja interkalacyjnego związku grafitu z kwasem azotowym - DOI:10.15199/62.2018.12.6

Bartosz Gurzęda Tomasz Rozmanowski Małgorzata Osińska Agnieszka Bachar Piotr Krawczyk

Z uwagi na warstwową strukturę grafitu w jego przestrzenie międzywarstwowe jako interkalaty można wprowadzać jony, atomy lub cząsteczki. Dochodzi wówczas do wytworzenia wiązania jonowego pomiędzy grafitem a interkalatem. Otrzymany produkt jest nazywany interkalacyjnym związkiem grafitu (IZG)1). IZG jest najczęściej otrzymywany metodami chemicznymi1, 2), elektrochemicznymi3) lub fotochemicznymi4). Stadium interkalacji n jest wielkością charakteryzującą IZG pod kątem ilości i rozmieszczenia interkalatu w obrębie łuski grafitu. Definiowane jest ono jako liczba warstw grafenowych przedzielająca dwie sąsiednie warstwy interkalatu1). Termiczna obróbka IZG może prowadzić do gwałtownego usunięcia interkalatu lub produktów jego termicznego rozkładu z przestrzeni międzywarstwowych grafitu. Gwałtowny charakter tego procesu sprawia, że w jego trakcie dochodzi do mniejszego lub większego niszczenia krystalicznej struktury grafitu i rozseparowania warstw grafenowych5). Powstaje eksfoliowany grafit, który charakteryzuje się rozwiniętą powierzchnią właściwą, małą gęstością, dużą odpornością termiczną i chemiczną oraz dobrym przewodnictwem elektrycznym i cieplnym. Właściwości fizykochemiczne EG umożliwiają jego wykorzystanie w wielu dziedzinach, np. w produkcji elastycznych folii grafitowych6), jako sorbentu olejów7) oraz wypełniacza w produkcji polimerów8). W literaturze można znaleźć doniesienia na temat interkalacji w eksfoliowany grafit. Proces taki może prowadzić do otrzymania reinterkalowanego eksfoliowanego grafitu (re-IEG)9-11). Interkalacja jest prowadzona głównie metodami chemicznymi10, 12). Podczas procesu interkalat wnika w wolne przestrzenie międzywarstowe częściowo już zdeformowanej struktury grafitowej. Można zatem założyć, że skala procesu reinterkalacji zależy od stopnia zachowanej uporządkowanej struktury grafitowej w obrębie eksfoliowanego grafitu. Otrzymany re-IEG można poddać termicznej eksfoliacji prowadzącej do większej więcej »

Społeczna odpowiedzialność firm chemicznych na Słowacji - DOI:10.15199/62.2018.12.21

Libena Tetrevová

Przyjęcie koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu CSR (corporate social responsibility) i jej efektywnej komunikacji staje się koniecznością dla przedsiębiorstw we wszystkich sektorach. Zagadnienie to ma kluczowe znaczenie dla przedsiębiorstw w branżach wrażliwych społecznie, takich jak przemysł chemiczny. Potrzeba wykonywania i komunikowania działań w zakresie CSR wynika z jednej strony z presji politycznej, z drugiej zaś z oczekiwań klientów i interesariuszy. Oznacza to, że wybrane podmioty gospodarcze są zobowiązane, zgodnie z dyrektywą1), do zgłaszania i komunikowania działań w zakresie CSR wykonywanych w zakładany sposób. Jeśli chodzi o presję ze strony klientów i interesariuszy, badania przeprowadzone w wybranych krajach postkomunistycznych pokazują, że ok. 60% klientów przy decyzji o zakupie produktu zwraca uwagę na społeczną odpowiedzialność firm, od których kupuje, ponadto społeczna odpowiedzialność pracodawcy jest istotnym czynnikiem dla ok. 80% pracowników2). Poziom komunikacji w zakresie CSR w poszczególnych krajach jest różny, przy czym znacznie niższy poziom osiągają firmy działające w krajach postkomunistycznych, bez względu na ich wrażliwość społeczną3). Istnieje zaledwie kilka artykułów dotyczących tego problemu4). Celem pracy była ocena poziomu CSR w komunikacji internetowej przez firmy chemiczne zlokalizowane w jednym z krajów postkomunistycznych (Słowacja). Część badawcza Materiał Przedmiot badania stanowiły strony internetowe 80 największych (wg przychodów) firm chemicznych zlokalizowanych na Słowacji i zidentyfikowanych w bazie danych Top Trend. Z uwagi na to, że 7 z tych firm nie posiadało działającej strony internetowej, próba badawcza składała się ze stron internetowych 73 firm. Z punktu Adoption of the concept of corporate social responsibility (CSR) and its effective communication is becoming a necessity for companies in all sectors. This issue is of crucial importance from the point of view więcej »

Starzeniowe badanie siły przyczepności pomiędzy miękkimi kauczukami silikonowymi a poli(metakrylanem metylu) - DOI:10.15199/62.2018.12.19

Zhang Fubao Deng Lia Shi Lianshui Zeng Yongfa Zhu Hongshui

Stosowany w protezach dentystycznych miękki materiał podścielający z kauczuku silikonowego jest polimerem winylo-siloksanowym zawierającym wiązania Si-O w łańcuchu głównym. Jest to elastyczny i wytrzymały żel o stabilnych właściwościach chemicznych bez żadnych plastyfikatorów. Charakteryzuje się wysokim poziomem bezpieczeństwa oraz długą żywotnością kliniczną i może być stosowany w laboratoriach. Jest to najczęściej stosowany miękki materiał podścielający w praktyce dentystycznej1, 2). W porównaniu z innymi miękkimi materiałami podścielającymi, materiały na bazie kauczuku silikonowego wykazują raczej niewystarczającą siłę przyczepności do PMMA, dlatego spajanie miękkiego materiału podścielającego na bazie kauczuku silikonowego stanowiło istotny problem badawczy. Miękkie materiały podścielające mogą być stosowane m.in. do podścielania protez dentystycznych, modyfikacji protez, jako produkty do zespołów krzyżowych oraz w przypadku torbieli szczęki. W zależności od składu chemicznego można je podzielić na poliakrylany, kauczuki silikonowe i kauczuki fluorowe, a w zależności od metody utwardzania na takie, które utwardzają się w temperaturze pokojowej, pod wpływem światła oraz ciepła. Kauczuki silikonowe wykazują oczywiste zalety w porównaniu z innymi rodzajami materiałów, takie jak długotrwała elastyczność, duże bezpieczeństwo biologiczne, przyczepność chemiczna do żywicznej podstawy, bezwonne utwardzanie, brak wydzielania ciepła, łatwość użytkowania, brak konieczności stosowania specjalnych urządzeń oraz użyteczność wewnątrz i na zewnątrz. Dostawca materiałów przeprowadził obróbkę, lecz problemem była niezadowalająca długotrwała przyczepność oraz wnikanie grzybów. Chociaż materiał poliakrylanowy jest całkowicie połączony z PMMA i wykazuje dużą siłę przyczepności, nie jest bezwonny, a ponadto wytrącają się z niego plastyfikator i etanol. Traci elastyczność po kilku miesiącach, a także wykazuje wtórną cytotoksyczność, która powoduje więcej »

Straty chemicznych składników pokarmowych roślin oraz gleby w wyniku odpływu wody z zadarnionego stoku lessowego - DOI:10.15199/62.2018.12.28

Andrzej Mazur

Rolnicze użytkowanie ziemi związane jest z ingerencją w środowisko przyrodnicze i przyczynia się do nasilenia erozji gleb oraz zanieczyszczania wód powierzchniowych. Główną rolę w degradacji środowiska wodnego odgrywają zanieczyszczenia obszarowe1-4). Ich głównym źródłem są nawozy mineralne i organiczne dostarczane na pola w procesie produkcji roślinnej, a wypłukiwane z pól w wyniku procesów denudacyjnych przyczyniają się do eutrofizacji wód5-8). Skalę skutków rolniczych zanieczyszczeń obszarowych pokazuje ładunek azotu i fosforu wprowadzany do Morza Bałtyckiego. Jak szacuje Ilnicki2) oraz Zbierska i Ławniczak4) ok. 40% ładunku fosforu oraz 50-60% ładunku azotu pochodzi z zanieczyszczeń obszarowych, z czego rolnictwo dostarcza ok. 35% fosforu i 39% azotu. Erozja wodna doprowadza również do zubożenia gleb w związki próchniczne i składniki pokarmowe roślin9, 10) oraz pogorszenia właściwości fizykochemicznych gleb11), a w efekcie końcowym do obniżenia ich produktywności12, 13), spadku plonów roślin uprawnych14, 15). Ponadto wyerodowany materiał glebowy kolmatuje urządzenia infrastruktury technicznej16). Erozyjna degradacja gleb od lat jest przedmiotem badań naukowych, ale słabo rozpoznane i w mniejszym stopniu akcentowane są badania dotyczące ilościowo-jakościowego spływu powierzchniowego i odpływu hipodermicznego8, 17-20). Podjęcie tej problematyki przyczyni się do lepszego rozpoznania funkcjonowania transportu fluwialnego, pozwalając na wprowadzenie racjonalnej gospodarki rolnej, zgodnej z zasadą zrównoważonego rozwoju. W pracy przedstawiono empiryczne wyniki badań z lat 2008-2011, dotyczące odpływu powierzchniowego i śródglebowego wody oraz zawartych w niej składników chemicznych (azotu ogólnego, amo97/ 12(2018) 2155 nowego, azotanowego(V) i azotanowego(III) oraz potasu i fosforu) i zawiesiny glebowej z zadarnionego stoku lessowego. Część doświadczalna Materiał Do badań wytypowano zadarnione pole w miejscowości Wielkopole więcej »

Temperatura wrzenia płynu hamulcowego na bazie eterów alkilowych glikoli alkilenowych na przykładzie pojazdów będących w użytkowaniu - DOI:10.15199/62.2018.12.17

Andrzej Kuranc Grzegorz Zając Joanna Szyszlak-Bargłowicz Tomasz Słowik Jan Vrabel Branislav Sarkan Jacek Caban Piotr Makarski

Chemia samochodowa to ważny dział asortymentowy, który zapewnia dostawę płynów eksploatacyjnych i środków smarnych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania pojazdów. Wśród tych związków największe znaczenie mają syntetyczne węglowodory, w tym polialfaolefiny (PAO), estry kwasów karboksylowych (poliestry, kompleksestry), a także polialkilenogloikole (PAG) oraz monoalkilowe etery glikoli etylenowych1, 2). Te preparaty chemiczne, a wśród nich płyn hamulcowy, muszą spełniać wiele wymagań określonych względami bezpieczeństwa ruchu drogowego, jak również względami ochrony środowiska i zdrowia człowieka3-5). Pomimo częstego stosowania w literaturze pojęcia "rodzaje płynów hamulcowych", w rzeczywistości 95% samochodów na świecie korzysta z produktów tworzonych na bazie estrów glikolowych6). Jak podaje Jakóbiec4) płyn hamulcowy jest kompozycją różnych substancji, z których główne rodzaje przedstawiono w tabeli 1. Obecnie dostępnych jest kilka klas płynów hamulcowych spełniających wymagania normy8), będącej odpowiednikiem normy wydanej przez DOT (Department of Transportation of the United States), obowiązującej powszechnie w motoryzacji dla określania klasy płynów hamulcowych. Stąd też klasy płynów oznaczane są jako DOT 3, DOT 4, DOT 5 oraz R-3 (przeznaczony do tarczowych i bębnowych układów hamulcowych w starszych typach samochodów). Im większa jest liczba przy oznaczeniu normy, tym lepsze są właściwości płynu8). Andrzej Kuranca, Grzegorz Zająca, Joanna Szyszlak-Bargłowicza, Tomasz Słowika,*, Jӑn Vrǎbelb, Branislav Šarka nb, Jacek Cabana, Piotr Maka rskia Table 1. Brake fluid components1, 7) Tabela 1. Składniki płynu hamulcowego1, 7) Składnik Zawartość, % Silnie higroskopijne etery alkilowe glikoli alkilenowych, pełniące funkcję rozpuszczalników 70-80 Poliglikole etylenowe/propylenowe lub estry boranowe eterów alkilowych glikoli alkilenowych, pełniące funkcję środków smarnych 20-30 Inhibitory: dodatki antykorozyjne, an więcej »

Temperatura wrzenia płynu hamulcowego na bazie eterów alkilowych glikoli alkilenowych na przykładzie pojazdów będących w użytkowaniu - DOI:10.15199/62.2018.12.17

Andrzej Kuranc Grzegorz Zając Joanna Szyszlak-Bargłowicz Tomasz Słowik Jan Vrabel Branislav Šarkan Jacek Caban Piotr Makarski

Tlenkowe materiały hybrydowe. Projektowanie, charakterystyka i wybrane kierunki użytkowe - DOI:10.15199/62.2018.12.1

Filip Ciesielczyk Katarzyna Siwińska-Ciesielczyk Adam Kubiak Teofil Jesionowski

Zaawansowane układy międzytlenkowe to materiały o zdefiniowanym składzie chemicznym, zawierające w swojej strukturze co najmniej dwa komponenty, tlenki nieorganiczne. W ostatnich latach obserwuje się dynamiczny wzrost zainteresowania syntezą różnego typu połączeń nieorganiczno-nieorganicznych lub nieorganiczno- -organicznych, wynikający z możliwości otrzymania materiałów hybrydowych, łączących właściwości obu składników. W zależności od potrzeb, układy hybrydowe można syntezować na wiele sposobów, a dobór odpowiedniej metody otrzymywania determinuje ich właściwości fizykochemiczne, takie jak morfologia i charakter dyspersyjny, stabilność elektrokinetyczna oraz termiczna, parametry struktury porowatej i charakter hydrofilowo-hydrofobowy1, 2). Szerokie spektrum możliwości syntezy umożliwia projektowanie hybryd o zróżnicowanych parametrach fizykochemicznych i strukturalnych i jest kluczowym z punktu widzenia nieustającego zapotrzebowania na tego typu połączenia. Zaletą jest również fakt, że te właściwości mogą być w dowolny sposób projektowane, zarówno poprzez dobór komponentów wchodzących w skład materiałów hybrydowych, a także przez ich dalszą obróbkę, stosując różnego typu modyfikacje powierzchni z wykorzystaniem wielofunkcyjnych substancji organicznych lub bioorganicznych3, 4). Taki zabieg technologiczny przyczynia się do zwiększania aktywności syntezowanych materiałów hybrydowych, co nie jest bez znaczenia, analizując potencjalne kierunki ich zastosowania. Weryfikacją zaproponowanej metodyki otrzymywania tego typu materiałów jest ich wykorzystanie w różnych dziedzinach technologii, w tym także w aspektach związanych z ochroną środowiska. 97/12(2018) 1987 Prof. dr hab. inż. Teofil JESIONOWSKI w roku 1995 ukończył studia na Wydziale Technologii Chemicznej Politechniki Poznańskiej. W 1999 r. uzyskał stopień doktora, a w 2008 r. stopień doktora habilitowanego na tym samym wydziale. W 2013 r. odebrał nominację profesorską. Obe więcej »

Właściwości sorpcyjne zeolitów typu NaA z popiołów lotnych względem ditlenku siarki - DOI:10.15199/62.2018.12.40

Paweł Baran

Popioły lotne to materiały stanowiące uboczny produkt spalania węgla. Wychwytywane są one na elektrofiltrach ze strumienia spalin opuszczających palenisko. Charakteryzują się postacią miałkiego mineralnego pyłu1). W zależności od pochodzenie (rodzaj paliwa, rodzaj zastosowanego paleniska, stosowanie dodatku biomasy, proces odsiarczania) mają one zróżnicowany skład chemiczny2). Do dominujących składników można zaliczyć SiO2, Al2O3, Fe2O3 i CaO. W mniejszych ilościach obecne są MgO, SO3, Na2O i K2O a w śladowych TiO2, P2O5 i MnO. W popiołach lotnych obecne są również niespalone drobiny węgla (straty żarowe)3). Chociaż popioły lotne cechują się różnorodnym składem chemicznym, dominujące w ich składzie tlenki czynią je atrakcyjnym materiałem odpadowym wykorzystywanym w wielu obszarach, np. do produkcji materiałów budowlanych, cementów, przy budowie dróg, w górnictwie3-5). Jedną z możliwości wykorzystania popiołów lotnych jest zastosowanie ich jako substratu w procesie syntezy zeolitów2, 6 ,7). Zeolity to krystaliczne glinokrzemiany zawierające pory i kanały o molekularnych rozmiarach i posiadające bardzo szerokie spektrum zastosowań8). Ich właściwości pozwalają na użycie do oczyszczania gazów, ścieków i wód gruntowych7). Właściwości molekularno-sitowe zeolitów z popiołów lotnych potwierdzają możliwość zastosowania ich jako potencjalnych sorbentów ditlenku siarki obecnego w gazach spalinowych9-11). Od wielu lat prowadzone są obszerne badania dotyczące możliwości ograniczenia emisji SO2 pochodzącego z procesów przemysłowych12). Ogólny podział stosowanych technik obejmuje metody regeneracyjne i nieregeneracyjne13). Obie metody mają zalety, ale wykazują również pewne ograniczenia. Ograniczenia dla metod nieregeneracyjnych wynikają z konieczności stosowania surowców naturalnych o ściśle określonych parametrach czystości a w przypadku metod regeneracyjnych14) koniecznością zwiększenia nakładów energetycznych15). Dlatego też w pełni uzasad więcej »

Wpływ dodatku bioetanolu do benzyny silnikowej na wybrane parametry eksploatacyjne silnika - DOI:10.15199/62.2018.12.35

Stanisław W. Kruczyński Wojciech Gis Dariusz Zin

Spalanie paliwa w silniku z ZI powoduje emisję szkodliwych zanieczyszczeń spalin z układu wylotowego pomimo zastosowania katalitycznego układu oczyszczania spalin. Zgodnie z rozporządzeniem1) europejskie normy emisji określają maksymalną emisję takich szkodliwych składników spalin, jak NOx, CO, HC, PM i PN. Harmonogram ograniczania emisji CO2 podano w rozporządzeniu2). Jednym ze sposobów na ograniczanie szkodliwego wpływu pojazdów jest zastosowanie paliw alternatywnych. Samochody osobowe FFV (flex fuel vechicle) przystosowane do spalania paliwa etanolowego E85 i mieszanek tego paliwa z benzyną są obecnie powszechnie dostępne w USA i Brazylii. W Unii Europejskiej rynek tych samochodów jest na etapie przyspieszonego rozwoju. W Europie największa liczba pojazdów typu FFV występuje obecnie w Szwecji (ok. 60 tys.), a następnie w Niemczech, Holandii i Francji. Dotychczas w USA wykonano najszersze badania w zakresie pomiarów wpływu paliw etanolowych na wielkość emisji szkodliwych składników spalin samochodów typu FFV3-6). Bioetanol działa degradująco na niektóre elastomery używane w motoryzacji i dlatego urządzenia oraz zbiorniki wykorzystywane do magazynowania oraz dystrybucji paliw etanolowych są wykonywane z materiałów odpornych na jego działanie. Zwiększona zawartość bioetanolu w mieszaninie z benzyną silnikową powoduje nieaddytywną zmianę jej właściwości, takich jak podwyższenie liczby oktanowej, zmiany parametrów składu frakcyjnego i prężności par. Nieaddytywna zmiana wartości prężności par może stanowić poważny problem przy magazynowaniu paliw bioetanolowych7, 8). Badania wpływu spalania paliw etanolowych na zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego prowadzone przez różne ośrodki na flotach różnych modeli samochodów nie zawsze dostarczały zbieżnych i jednoznacznych wyników9-11). Jest to spowodowane dużą liczbą zmiennych, różnymi procedurami prowadzenia badań oraz odmiennymi konstru więcej »

Wpływ działania sił ścinających na krystalizację izotaktycznego polipropylenu - DOI:10.15199/62.2018.12.9

Dominik Paukszta Wojciech H. Bednarek

Wyjaśnienie wpływu wybranych czynników, a w szczególności sił ścinających, na proces tworzenia struktur krystalicznych w izotaktycznym polipropylenie (iPP) jest istotne zarówno od strony czysto naukowej, jak i przemysłowej1-4). Należy zaznaczyć, że podczas przetwarzania polipropylenu przez wytłaczanie lub wtryskiwanie na materiał polimerowy oddziałują siły ścinające o zróżnicowanej intensywności. Wyniki badań jasno wskazują, że dystrybucja poszczególnych form krystalicznych iPP w konkretnych fragmentach wyprasek zależy od szybkości ścinania działającego na tworzywo w różnych obszarach gniazda formy wtryskowej5). Cennych informacji dotyczących wpływu sił ścinających na strukturę nadcząsteczkową iPP mogą dostarczać badania z zastosowaniem systemu Linkam CSS 450. Zasadniczą częścią układu pomiarowego jest przystawka reologiczna, której zasadę działania można przyrównać do zasady działania reometru płytka-płytka. Obrót jednej z dwóch termosta-towanych płytek z zadaną prędkością inicjuje ruch postępowy w stopie tworzywa, a w k więcej »

Wpływ parametrów magazynowania na zawartość wilgoci w ogrodniczej wełnie mineralnej - DOI:10.15199/62.2018.12.15

Dominik Nieweś Maciej Kaniewski Marta Huculak-Mączka Krystyna Hoffmann Józef Hoffmann Justyna Zielnik Karol Rudowicz

Światowy rynek upraw hydroponicznych wyceniany był w 2016 r. na ok. 226 mln USD z prognozami wzrostu do 725 mln USD w 2023 r.1). W uprawach szklarniowych stosowane są podłoża organiczne (torf, trociny, słoma) oraz podłoża inertne, takie jak wełna mineralna, pumeks, gąbka poliuretanowa i keramzyt2, 3). Wełna mineralna jest najczęściej wykorzystywanym podłożem inertnym w uprawach hydroponicznych warzyw oraz kwiatów. Jej zalety to zmniejszone zapotrzebowanie na pożywkę, relatywnie niska cena oraz uzyskiwanie stosunkowo wysokich plonów3, 4). Atutem ogrodniczej wełny mineralnej jest także możliwość precyzyjnej kontroli pH, wilgotności i zasolenia oraz skuteczna ochrona przed patogenami roślin. Tego typu podłoże charakteryzuje się dużą chłonnością wody oraz porowatością, umożliwiając odpowiedni rozwój korzeni rośliny5). Produkcja ogrodniczej wełny mineralnej nie różni się istotnie od produkcji wełny mineralnej wykorzystywanej w budownictwie. Polega ona na wysokotemperaturowym procesie topienia skał bazaltowych i formowaniu masy we włókna, które łączone są za pomocą spoiwa w procesie ściskania. Wybrany przez producenta kształt płyt formuje się z połączonych ze sobą włókien, które następnie poddaje się utwardzaniu6). Niestety, z powodu swoich właściwości, wełna mineralna nie jest odnawialnym podłożem pod uprawy. Po ukończonym cyklu upraw otrzymuje się trudny do zagospodarowania odpad. Zużytą wełnę mineralną można najczęściej spotkać na wysypiskach śmieci lub na dzikich wysypiskach odpadów w lasach7). Roczne zużycie wełny mineralnej do celów ogrodniczych przez kraje Unii Europejskiej w 2020 r. szacowane jest na 2,5 mln t8). Ciągły wzrost produkcji tego trudnego do zagospodarowania odpadu spowodował, że w ostatnich latach badano możliwość jego utylizacji. Sugerowano m.in. możliwość odzysku cennych składników mineralnych poprzez ekstrakcję, ponowne zastosowanie materiału w produkcji wełny mineralnej, dodawanie go do innego typu podłoża l więcej »

Wpływ procesu detoksykacji na efektywność butanolowej fermentacji słomy pszennej - DOI:10.15199/62.2018.12.37

Katarzyna Kotarska Wojciech Dziemianowicz Anna Świerczyńska

Do wytwarzania biobutanolu można stosować różnego typu surowce w postaci rozdrobnionej biomasy roślinnej, takiej jak ziarno kukurydzy, żyta, a także rolnicze produkty uboczne, takie jak słoma, łodygi kukurydzy lub odpady drzewne1). Biomasa lignocelulozowa (słoma pszenicy, kukurydzy i inne surowce celulozowe) zawiera tzw. kompleks lignocelulozowy, który składa się z celulozy, hemicelulozy i ligniny, ilościowo różniący się ze względu na typ, gatunek oraz pochodzenie roślinne2-4). Obróbka wstępna biomasy lignocelulozowej związana jest z ryzykiem powstawania związków, które wpływają inhibitująco na mikroorganizmy, a tym samym na proces fermentacji acetono-butanolowej (ABE). Są to m.in. kwasy alifatyczne (kwas octowy, mrówkowy, lewulinowy) i związki fenolowe. Według doniesień literaturowych związki toksyczne mogą być podzielone na cztery grupy: (i) produkty rozkładu cukru, (ii) produkty rozkładu ligniny (fenole), (iii) związki pochodzące z rozkładu struktury lignocelulozowej (np. hydroksymetylofurfural) oraz (iv) jony metali ciężkich5, 6). Qureshi i współpr.7) badali wpływ hydroksymetylofurfuralu i furfuralu na produkcję mieszaniny ABE z hydrolizatu słomy pszenicznej przy użyciu C. beijerinckii P260. Badania wykazały, że obecność aldehydów była toksyczna dla bakterii Clostridium, co prowadziło do zahamowania fermentacji ABE oraz zmniejszenia ilości biobutanolu. Cho i współpr.8) badali wpływ związków fenolowych w hydrolizatach lignocelulozowych na produkcję butanolu przez bakterie C. beijerinckii NCIM 8052. Stwierdzono, że badane związki przy stęże więcej »

Wpływ warunków modyfikacji olejów roślinnych na ich właściwości jako środków smarnych - DOI:10.15199/62.2018.12.24

Rafał Grabowski Jolanta Iłowska Justyna Chrobak Michał Szmatoła Iwona Szwach Hanna Studnik Beata Orlińska Jolanta Drabik

Środki smarowe stanowią rozwijającą się gałąź gospodarki. Stale rosnące zapotrzebowanie na różnego rodzaju materiały smarowe związane jest z rozwojem automatyzacji procesów. Szacuje się, że w Europie produkcja środków smarowych wynosi ok. 5,2 mln t/r, z czego jedynie 2-4% z dodatkiem olejów roślinnych. Zużyte lubrykanty (ok. 1,2 mln t) są najczęściej przez użytkowników nielegalnie spalane, w wyniku czego dochodzi do zanieczyszczenia gleby, wody oraz powietrza. W celu zmniejszenia negatywnego wpływu środków smarowych na środowisko regulacje prawne coraz częściej wymuszają na producentach stosowanie biodegradowalnych środków smarowych1). Obecnie obserwuje się zwiększone zainteresowanie produktami przyjaznymi dla środowiska. Ocenę biodegradowalności przeprowadza się zarówno na etapie nowo wytworzonego produktu, jak i po jego zużyciu, co daje możliwość ukierunkowania ponownego wykorzystania produktu. Ze względu na dobrą biodegradowalność olejów estrowych i roślinnych, to właśnie one stały się obiektem wielu badań i publikacji naukowych jako bazy dla środków smarowych2, 3). Oleje roślinne jako surowce odnawialne stanowią przyjazną dla środowiska bazę środków smarowych3, 4). Dodatkowo oparte na tych olejach produkty charakteryzują się dużą smarnością oraz stabilną lepkością w szerokim zakresie temperatur5). Niestety, czyste oleje roślinne mają wiele wad. Podstawowym problemem przy ich stosowaniu jest mała stabilność oksydacyjna oraz termiczna, a także niekorzystne właściwości niskotemperaturowe. Poza tym oleje roślinne mają podobną strukturę chemiczną, z czego wynika wąski zakres ich lepkości, co znacznie ogranicza możliwości ich stoso- Rafał Grabowskia,* , Jolanta Iłowskaa, Justyna Chrobaka, Michał Szmatołaa, Iwona Szwacha, Hanna Studnika, Beata Orlińskab, Jolanta Drabikc 97/12(2018) 2133 Mgr inż. Michał SZMATOŁA w roku 2002 ukończył studia w Wydziale Chemicznym Politechniki Śląskiej w Gliwicach. Pracuje na stanowisku specjalis więcej »

Wybrane zgłoszenia patentowe z dziedziny chemii (wg Biuletynu Urzędu Patentowego nr 18 i 19 z 2018 r.)

Zgł. nr 420726; A01N 43/08 INSTYTUT OCHRONY ROŚLIN - PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY W POZNANIU, Poznań Pernak J., Klejdysz T., Koteras K., Niemczak M. Ciecze jonowe z anionem askorbinianowym, sposób ich otrzymywania oraz zastosowanie jako deterenty pokarmowe Przedmiotem zgłoszenia są ciecze jonowe z anionem askorbinianowym i kationem amoniowym, o wzorze ogólnym 1, w którym K oznacza kation: dicocodimetyloamoniowy o wzorze ogólnym 2 lub benzylodimetylo- (uwodorniony tallow)amoniowy o wzorze ogólnym 3, lub bis(hydroksyetylo)metylooleylamoniowy o wzorze ogólnym 4, lub dodecylodimetyloamoniowy o wzorze ogólnym 5, lub dimetylodioktyloamoniowy, lub tetradecylotrimetyloamoniowy, lub heksadecylotrimetyloamoniowy, lub oktadecylotrimetyloamoniowy, lub dokozylotrimetyloamoniowy, gdzie "coco" oznacza nasycony podstawnik alkilowy o 8 (5%), 10 (6%), 12 (50%), 14 (19%), 16 (10%) i 18 (10%) atomach węgla; "uwodorniony tallow" oznacza nasycony podstawnik alkilowy o 12 (1%), 14 (4%), 16 (31%) i 18 (64%) atomach węgla; "oleyl" oznacza nienasycony podstawnik alkilowy o 12 (5%), 14 (1%), 16 (14%) i 18 (18%) atomach węgla. Zgłoszenie obejmuje też sposób ich otrzymywania, który polega na tym, że odpowiedni czwartorzędowy chlorek amoniowy poddaje się reakcji wymiany anionu z wodorotlenkiem potasu w stosunku molowym 1:1, w rozpuszczalniku organicznym z grupy: izopropanol lub acetonitryl lub metanol lub aceton lub etanol, korzystnie metanol, w temp. 20-60°C, korzystnie 40°C, po czym wydzielony produkt uboczny odsącza się, a pozostały w przesączu czwartorzędowy wodorotlenek amoniowy poddaje się reakcji zobojętniania z kwasem askorbinowym w stosunku molowym 1:1, w temp. 20-40°C, korzystnie 25°C, w czasie co najmniej 10 min, następnie odparowuje się rozpuszczalniki, a produkt suszy pod obniżonym ciśnieniem. Przedmiotem zgłoszenia jest też zastosowanie cieczy jonowych z anionem askorbinianowym jako deterenty pokarmowe. (7 zastrzeżeń) Zgł. więcej »

Wykorzystanie fluorescencji w nadfiolecie do oznaczania siarki elementarnej w skroplonym gazie propan-butan - DOI:10.15199/62.2018.12.29

Sylwia Jędrychowska Marek Kwinta

Skroplony gaz węglowodorowy LPG (liquefied petroleum gas) to mieszanina gazów węglowodorowych, głównie alkanów, zawierających w cząsteczce trzy lub cztery atomy węgla, alkenów oraz mniej niż 5% obj. związków o większej liczbie atomów węgla, dla których prężność par w temp. 40°C nie przekracza 1600 kPa. Otrzymuje się go w procesach odgazolinowania gazu ziemnego, stabilizacji i destylacji ropy naftowej, w procesach destrukcyjnej przeróbki frakcji naftowych oraz w procesach petrochemicznych i produkcji eterów. O tym, że paliwo LPG cieszy się ciągle dużym zainteresowaniem decydują nie tylko korzyści ekonomiczne, ale także ekologiczne. Podczas jego spalania powstaje mniejsza ilość zanieczyszczeń w stosunku do konwencjonalnych paliw samochodowych. W Polsce udział LPG wykorzystywanego do transportu stanowi ponad ¾ całego rynku LPG. Jak dowodzą rządowe kontrole jakości, odnotowuje się ciągłą poprawę Instytut Nafty i Gazu - Państwowy Instytut Badawczy, Kraków Sylwia Jędrychowska*, Marek Kwinta Utilization of ultraviolet fluorescence for determination of elemental sulfur in liquefied propane-butane gas Wykorzystanie fluorescencji w nadfiolecie do oznaczania siarki elementarnej w skroplonym gazie propan-butan DOI: 10.15199/62.2018.12.29 Mgr Marek KWINTA w roku 1979 ukończył studia na Wydziale Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jest starszym specjalistą badawczo-technicznym w Instytucie Nafty i Gazu - Państwowym Instytucie Badawczym na stanowisku kierownika Laboratorium Rop i Analiz Standardowych. Specjalność - badania analityczne rop naftowych i produktów naftowych. Instytut Nafty i Gazu - Państwowy Instytut Badawczy, ul. Lubicz 25A, 31-503 Kraków, tel.: (12) 617-75-67, fax: (12) 617-75-22, e-mail: jedrychowska@inig.pl Mgr Sylwia JĘDRYCHOWSKA w roku 1996 ukończyła studia na Wydziale Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Jest starszym specjalistą badawczo-technicznym w Zakładzie Analiz Naftowych w Instytucie Nafty więcej »

XV Forum Ekologiczne Branży Chemicznej

Zofia Machowska

W dniach 3 i 4 października 2018 r. w Hotelu Copernicus w Toruniu odbyło się już po raz 15. Forum Ekologiczne Branży Chemicznej, zorganizowane przez Polską Izbę Przemysłu Chemicznego wraz z Sekretariatem Programu "Odpowiedzialność i Troska", które prowadzi Orlen Eko Sp. z o.o. w Płocku. W wydarzeniu uczestniczyło 94 przedstawicieli najważniejszych firm z branży chemicznej, instytucji i organizacji związanych z tą gałęzią przemysłu, eksperci i specjaliści, członkowie Izby i realizatorzy Programu OiT. Tradycyjnie już zebranych powitał i otworzył Forum Pan Tomasz Zieliński, prezes zarządu Izby, podkreślając konieczność takich spotkań w związku z pojawiającymi się zawiłościami legislacyjnymi i terminami przystosowania uregulowań prawnych UE do warunków polskich. Zebranych powitał również Pan Łukasz Szarszewski, dyrektor Centrum Wsparcia Biznesu w Toruniu. Następnie Pani Joanna Królikowska (Sekretariat OiT) przedstawiła sprawozdanie z realizacji Programu OiT za ostatni rok, podkreślając, że polski Program charakteryzuje się najbardziej rozwiniętym zakresem działań oraz największą liczbą realizowanych projektów w Europie. W ramach Programu realizowane są projekty autorskie, takie jak akcja "Drzewko za butelkę", konkurs fotograficzny "Złap zająca" i "Złap zająca - Junior", spotkania Realizatorów "Dbam o środowisko" kolejno w poszczególnych przedsiębiorstwach realizujących ten Program, kwartalny konkurs wiedzy o Programie OiT, organizacja konferencji Forum Ekologiczne Branży Chemicznej oraz darmowe seminaria i szkolenia dla przedstawicieli firm realizujących Program. Część merytoryczną obrad pierwszego dnia Forum skoncentrowano na trzech problemach: Odpowiedzialność za środowisko, Zarządzanie bezpieczeństwem i Gospodarka wodna, ochrona powietrza i ziemi. W bloku Odpowiedzialność za środowisko jako pierwsza wystąpiła Pani Małgorzata Greszta, Partner Zarządzający w firmie CSR Consulting, specjalizującej się w strategiczn więcej »

Z prasy zagranicznej

Nowe katalizatory do odwodornienia propanu do propylenu J. Am. Chem. Soc. 2018, 140, nr 43, 14010 Nature Comm. 2018, 9, art. nr 1398 ACS Catal. 2018, 8, nr 6, 4902 Proces katalitycznego odwodornienia propanu do propylenu jest znany i od wielu lat stosowany w skali przemysłowej, ale wciąż trwają poszukiwania nowych selektywnych, odpornych na zatrucia i tanich katalizatorów tego procesu. Zainteresowanie to wynika z utrzymującego się od kilku lat (i wręcz nasilającego się) deficytu propylenu na rynku światowym, który skłania producentów propylenu do rozbudowywania wytwórni, w których mogą znaleźć zastosowanie nowe katalizatory o lepszych parametrach pracy. Amerykańscy naukowcy z University of Tennessee (Knoxville) i Oak Ridge National Laboratory jako katalizator tego procesu zastosowali nanocząstki międzymetalicznego związku niklu i galu Ni3Ga osadzone na tlenku glinu. Katalizator taki w reakcji bezpośredniego odwodornienia propanu do propylenu w 600°C okazał się aktywny (TOF 4,7·10-2 s-1) i selektywny (ok. 94%), a także trwały. Po 82 h pracy jego aktywność utrzymywała się w zakresie 81-94% i po regeneracji katalizatora wracała do pierwotnego poziomu. W porównaniu ze stosowanymi dotychczas katalizatorami niklowo-galowymi osadzonymi na krzemionce, nowy katalizator NiGa/Al 2 O 3 (o zmiennym stosunku niklu do galu) wykazywał większą powierzchnię właściwą, która zapewniała mu również większą aktywność katalityczną. Alternatywą dla katalitycznego odwodornienia propanu jest katalityczne utleniające odwodornienie propanu do propylenu. Tym procesem zainteresowali się chińscy naukowcy z Xiamen University, którzy opracowali nowy katalizator do tego procesu. Zmodyfikowali oni nanopręty ditlenku ceru dodatkiem tlenku niklu. Otrzymany katalizator NiO/CrO2 (zawartość NiO 8% mas.) został przez nich wykorzystany do utleniania propanu do propylenu tlenem w obecności chlorowodoru w temp. 773 K. W procesie tym osiągnęli więcej »

Z półki księgarskiej

Zdzisław Jaworski

Krzysztof Schmidt-Szałowski, Krzysztof Krawczyk, Jan Petryk, Jan Sentek Obliczenia technologiczne w przemyśle chemicznym Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2018, ISBN 878-83-01-19906-7, 450 stron, cena 89 zł Recenzowana książka jest podręcznikiem przygotowanym przez doświadczonych pracowników naukowo-dydaktycznych Wydziału Technologii Chemicznej Politechniki Warszawskiej i zawierającym informacje na poziomie podstawowym, niezbędne dla studentów technologii i inżynierii chemicznej. Zamieszczono w niej krótkie opisy podstaw teoretycznych, które następnie rozwinięto za pomocą licznych zadań. Układ tych zadań jest przyjazny dla Czytelnika i obejmuje więcej »

Zaawansowane funkcjonalne materiały wytwarzane z użyciem substancji pochodzenia naturalnego - DOI:10.15199/62.2018.12.8

Teofil Jesionowski Katarzyna Jankowska Artur Jędrzak Tadeusz J. Szalaty Sonia Żółtowska-Aksamitowska Łukasz Klapiszewski Agnieszka Kołodziejczak-Radzimska Monika Stasiewicz Marcin Wysokowski Jakub Zdarta

Intensywny rozwój nowoczesnej technologii chemicznej i dziedzin pokrewnych daje możliwość prowadzenia interdyscyplinarnych prac związanych z pozyskiwaniem zaawansowanych, funkcjonalnych materiałów. Dzięki połączeniu dwóch lub większej liczby komponentów wytwarzane są produkty o zdefiniowanych, ulepszonych właściwościach i dużym znaczeniu użytkowym. Obecnie zainteresowaniem cieszą się materiały pochodzenia naturalnego, pozyskiwane z biomasy lub innych źródeł. Coraz większe znaczenie w tym aspekcie ma lignina i jej pochodne, stanowiące odpad lub półprodukt w przemyśle celulozowo-papierniczym. Ligninę poddaje się aktywacji chemicznej nadając jej powierzchni i strukturze odpowiednią funkcjonalność chemiczną. Jako związki aktywujące używane są najczęściej silne utleniacze lub nowej generacji ciecze jonowe. W kolejnym kroku dokonuje się "łączenia" zmodyfikowanej ligniny z wybranymi tlenkami o odpowiednich cechach fizycznych i chemicznych. Materiały hybrydowe wytwarzane z udziałem ligniny i wybranych tlenków (m.in. SiO2, Al2O3) mogą pełnić także funkcję zaawansowanych napełniaczy lub komponentów proekologicznych materiałów ściernych. Bardzo dużym zainteresowaniem cieszy się również chityna, polisacharyd o unikatowych właściwościach. Ciekawy kierunek badań dotyczy mineralizacji chityny w ekstremalnych warunkach środowiskowych (extreme biomimetics). Również gąbki morskie i ich pochodne, ze względu na swoją unikatową, przestrzenną strukturę oraz właściwości, stanowią obiekt licznych badań. Stosowane są jako adsorbenty metali ciężkich i nośniki w immobilizacji enzymów, a także stanowią matryce trójwymiarowych materiałów węglowych. Wraz z zaadsorbowanymi na ich powierzchni barwnikami, zarówno pochodzenia naturalnego jak i syntetycznymi, tworzą układy hybrydowe o właściwościach przeciwutleniających, antybakteryjnych oraz katalitycznych. Inny kierunek rozwoju materiałów hybrydowych to ich zastosowanie jako nośniki w immobilizacji enzymów, więcej »

Zawodowe i środowiskowe narażenie narządu słuchu na toksyczne działanie metali ciężkich - DOI:10.15199/62.2018.12.34

Marta Boroń Maciej Cyran Bożena Wójtowicz Małgorzata Dziechciaż Ilona Żeber-Dzikowska Barbara Gworek Małgorzata Czarny-Działak Jarosław Chmielewski

Metale ciężkie, których źródłem uwalniania do środowiska, a tym samym stanowiącym bezpośrednie narażenie ludzi na ich oddziaływanie, jest przemysł wydobywczy i przetwórczy, w tym hutniczy, metalurgiczny, chemiczny, nawozów sztucznych, celulozowo- papierniczy i elektrochemiczny. Kolejnym źródłem uwalniania do środowiska toksycznych pierwiastków jest gospodarka odpadami, a szczególnie odpadami niebezpiecznymi. Uwalniane metale ciężkie wykazują toksyczne działanie na zmysł słuchu i wraz z hałasem przyczyniają się do jego poważnego uszkodzenia. Według Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych w 2015 r. zawodowy ubytek słuchu stwierdzono u 148 osób (7,1% wszystkich stwierdzonych chorób zawodowych)1). W ocenie narażenia zawodowego i szkodliwości czynników występujących na stanowisku pracy, działających negatywnie na narząd słuchu, poza stwierdzeniem nadmiernego hałasu pomijane jest współwystępowanie substancji chemicznych, ich działanie addytywne lub synergistyczne oraz osobnicza zmienność genetyczna, które jeszcze mogą pogłębiać problem uszkodzenia słuchu2, 3). Podobnie jest w przypadku ludzi zamieszkujących tereny uprzemysłowione, w tym chemicznie zdegradowane. Ilość opublikowanych danych naukowych o łącznym działaniu na zdrowie człowieka substancji ototoksycznych i hałasu jest uboga4). W literaturze przedmiotu najczęściej wymienianymi metalami wykazującymi negatywne działanie na narząd słuchu są: ołów, rtęć i kadm4-9). Pierwiastki te nie są metabolizowane w organizmie człowieka, przez co w czasie wystąpienia narażenia i wchłonięcia do organizmu kumulują się w tkankach (tkanka tłuszczowa, nerki, kości i zęby) i mogą powodować wystąpienie objawów toksycznego działania. Najważniejszym źródłem narażenia osób dorosłych na metale ciężkie jest przede wszystkim ekspozycja Marta Borońa,*, Maciej Cyranb, Bożena Wójtowiczc, Małgorzata Dziechciażd, Ilona Żeber-Dzikowskae, Barbara Gworekf, Małgorzata Czarny-Działake, Jarosław Chmielewskig 97/12 więcej »

Zmiany struktury ligniny osadek kukurydzy pod wpływem fermentacji metanowej - DOI:10.15199/62.2018.12.30

Agata Stachowiak-Wencek Magdalena Zborowska Hanna Waliszewska Bogusława Waliszewska

Fermentacja metanowa jest złożonym procesem biochemicznym zachodzącym w warunkach beztlenowych, w wyniku którego substancje organiczne są rozkładane przez mikroorganizmy i enzymy na związki proste, głównie metan i ditlenek węgla. Efektywność tego procesu zależy od rodzaju użytych surowców, ich optymalnego wykorzystania oraz czasu przebiegu procesu. Do produkcji biogazu można wykorzystywać biomasę różnego pochodzenia, a w szczególności produkty uboczne oraz odpady roślinne i zwierzęce. Surowce roślinne podczas fermentacji metanowej w niewielkim stopniu ulegają rozkładowi1). Związane to jest z ich składem chemicznym, zawierają one poza węglowodanami, tj. celulozą i hemicelulozami, także ligninę. Dostępność celulozy dla mikroorganizmów oraz stopień jej degradacji do glukozy odgrywają kluczową rolę w fermentacji metanowej2). W surowcach lignocelulozowych dostępność ta jest utrudniona, ponieważ celuloza jest otoczona zarówno hemicelulozami, jak i ligniną. Hemicelulozy są krótkimi, rozgałęzionymi polimerami, składającymi się z pięcio- i sześcioatomowych związków węgla, o budowie amorficznej, bardziej podatnymi na hydrolizę niż celuloza. Obecność ligniny znacząco utrudnia rozkład surowca lignocelulozowego3-6). Lignina jest trójwymiarowym polimerem o charakterze aromatycznym, zbudowanym z merów fenylopropanowych. Strukturę ligniny dodatkowo komplikuje obecność różnych reszt aromatycznych i alifatycznych układu fenylopropanowego, które łącząc się, tworzą skomplikowaną matrycę. Celuloza i hemicelulozy są łatwiej rozkładane przez bakterie beztlenowe niż lignina7). Pozyskiwanie biogazu przez fermentację materiałów lignocelulozowych wymaga dobrania odpowiednich parametrów procesu w celu zapewnienia dużej wydajności biogazu. Jednym z rozwiązań skutecznie wspomagających proces beztlenowego rozkładu biomasy roślinnej jest wprowadzenie do układu technologicznego etapu obróbki wstępnej. Do podstawowych grup metod, którym może być poddawany su więcej »

Znaczenie kompetencji współczesnej kadry kierowniczej w branży chemicznej - DOI:10.15199/62.2018.12.14

Mariola Dźwigoł-Barosz Radosław Wolniak

Celem artykułu jest analiza zagadnień dotyczących kompetencji kadry kierowniczej w przedsiębiorstwach przemysłu chemicznego na podstawie krytycznego przeglądu literatury dotyczącej badań ilościowych innych autorów oraz wyników badań własnych ukierunkowanych na wskazanie istotnych kompetencji współczesnych menedżerów. Na tej podstawie określono kluczowe kompetencje współczesnej kadry kierowniczej w branży chemicznej. Europejski przemysł chemiczny zatrudnia bezpośrednio ponad 3,3 mln pracowników i jest drugim, co do wielkości (po przemyśle motoryzacyjnym) sektorem w Europie. Dziewięćdziesiąt cztery tysiące chemicznych przedsiębiorstw generuje w całej UE-28 obroty ok. 1078 mld euro, co przekłada się na rekordową nadwyżkę handlową na poziomie 129 mld euro (dane Eurostatu z 2014 r.). Sektor reprezentują zarówno duże firmy międzynarodowe, jak i małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP). Ponad 90% firm działających w branży chemicznej zatrudnia mniej niż 250 pracowników1-5). Przemysł chemiczny w Polsce, na który składają się segmenty chemiczny i paliwowy, jest drugim pod względem wartości produkcji sprzedanej oraz trzecim pod względem zatrudnienia sektorem przemysłowym w Polsce. Na sektor składa się ponad 10 tys. podmiotów o różnej wielkości i specjalizacji - od dużych zintegrowanych grup chemicznych po średnie i małe zakłady przetwórstwa chemicznego6-9). Działania przemysłu chemicznego wspierane są przez wyspecjalizowaną kadrę, której kompetencje warunkują w dużej mierze osiąganie kluczowych celów przedsiębiorstw z tej branży. Specyfika branży chemicznej, a zwłaszcza skrócenie cykli życia produktów, nadawanie produktom specjalistycznym masowego charakteru, różnice pomiędzy segmentami i regionami, niestabilność rynków chemicznych, powodują, że oczekiwania i coraz wyższe wymagania w stosunku do kadr zarządzających stale rosną. W kontekście zmieniających się warunków oraz potrzeb przedsiębiorstw branży chemicznej współcz więcej »

PRZEMYSŁ CHEMICZNY

Badanie właściwości użytkowych ekologicznych smarów wytworzonych na olejowych bazach roślinnych (ang. Study on properties of ecological lubricants produced on vegetable oil bases)

Prenumerata

INNE PUBLIKACJE W TYM ZESZYCIE

Badanie właściwości użytkowych ekologicznych smarów wytworzonych na olejowych bazach roślinnych
(ang. Study on properties of ecological lubricants produced on vegetable oil bases)